Intuitive Eating: Τι είναι η Διαισθητική Διατροφή;
Διαισθητική Διατροφή: Ακούμε το σώμα μας; Πώς θα μάθουμε ξανά να τρώμε σεβόμενοι το σώμα μας;
Ο όρος διαισθητική διατροφή, αλλιώς intuitive eating, περιγράφηκε από τις Αμερικανίδες διαιτολόγους Elyse Resch και Evelyn Tribole στο ομονυμο βιβλίο τους το οποίο πρωτο-εκδόθηκε το 1995 (1). Οι διαιτολόγοι Resch & Tribole παρατήρησαν επαναπρόσληψη βάρους σε ενα μεγάλο μέρος των ασθενών και πελατών τους, καθώς παρατηρείται ότι πολλά άτομα, και κυρίως γυναίκες ταλαιπωρούνται με παράδοξες δίαιτες για χρόνια, χωρίς εν τέλει να καταφέρουν να χάσουν βάρος και να διατηρήσουν την απώλεια του βάρους, ενώ η σχέση τους με το φαγητό γινόταν όλο και χειρότερη. Έτσι, δημιούργησαν ένα “προγραμμα” όπως το ονομάζουν, το οποίο μας βοηθά να μάθουμε ξανά να τρεφόμαστε, ακούγοντας το σώμα μας!
Η διαισθητική διατροφή βασίζεται σε 10 αρχές (2):
- Απέρριψε τη νοοτροπία της δίαιτας
Απέρριψε τη νοοτροπία οτι εκεί έξω υπάρχει επιτέλους η δίαιτα που θα έχει επιτέλους μόνιμα αποτελέσματα.
- Τίμησε την πείνα σου
Η πείνα είναι φυσιολογική και είναι ο τρόπος του σώματός μας να μας ζητήσει ενέργεια και θρεπτικά συστατικά. Αν φτάσουμε στο σημείο να πεινάμε υπερβολικά πολύ για να φάμε, οχι μόνο υπερκαταναλώνουμε τροφή, αλλά δεν απολαμβανουμε και το φαγητό.
- Κανε ειρήνη με το φαγητό
Δώσε στον εαυτό σου ανευ όρων άδεια να φάει. Όταν απαγορεύουμε στον εαυτό μας να φάει ένα τρόφιμο, οδηγούμαστε στο να θέλουμε ακόμη πιο πολύ το τρόφιμο αυτό και εν τέλει να το υπερκαταναλώνουμε, και μετά να έχουμε ενοχές (τις οποίες δεν θα έπρεπε να έχουμε με το φαγητό!). Η ανευ όρων άδεια να φάμε ένα τρόφιμο δεν σημαίνει οτι τωρα μπορούμε να τρώμε μόνο γλυκά και όλα τα φαγητά που πριν απαγορεύαμε και περιορίζαμε, αλλά να ακούμε το σώμα μας και όταν έχουμε όρεξη να τα φάμε, να τα απολαύσουμε.
- Διώξε την αστυνομία του φαγητού
Η αστυνομία του φαγητού είναι οι αρνητικές σκέψεις γύρω από το φαγητό που κάνουμε όταν τρώμε κάτι “απαγορευμένο”. Δεν είμαστε “κακοί” όταν τρώμε παραπάνω ή κάποιο γλυκό, και “καλοί” όταν τρώμε λίγο ή τα “επιτρεπτά”!
- Ανακάλυψε την απόλαυση
Απολαμβάνουμε πραγματικά το φαγητό; Όταν τρώμε με ηρεμία, σε όμορφο περιβάλλον, χωρίς βιασύνη και αντιπερισπασμούς, τότε μπορούμε να απολαύσουμε το φαγητό πραγματικά, καθώς και να ακούσουμε το σώμα μας όταν επέλθει ο κορεσμός.
Απολαύστε νόστιμες & θρεπτικές συνταγές που θα βρείτε εδώ!
- Νιώσε τον κορεσμό
Για να νιώσουμε τον κορεσμό θα πρέπει να ακούσουμε το σώμα μας, πότε θα είναι άνετα χορτάτο, χωρίς να πεινάει πια, χωρίς να εχουμε παραφάει. Ενώ τρώμε, μπορούμε να κανουμε μια παύση και να αναρωτηθούμε ποιά είναι η γεύση του φαγητού, αν το απολαμβάνουμε, ποσο πεινάμε πλέον
- Αντιμετώπισε τα συναισθήματά σου με καλοσύνη
Η απαγόρευση της κατανάλωσης τροφίμων πολλές φορές οδηγεί στη συναισθηματική υπερφαγία. Η ανία, η μοναξιά, το άγχος, η στεναχώρια και άλλα συναισθήματα που νιώθουμε δεν λύνονται με το φαγητό, αλλά θα πρέπει με αγάπη προς τον εαυτό μας να βρούμε την πραγματική λύση στο πρόβλημα μας. Το συναισθημαντικό φαγητό όχι μόνο δεν θα μας λύσει το πρόβλημα, αλλά μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε χειροτερα μακροπρόθεσμα.
- Σεβάσου το σώμα σου
Κάθε άνθρωπος έχει διαφορετικό σώμα, όπως και διαφορετικό νούμερο παπουτσιού. Η αποδοχή της διαφορετικότητας & μοναδικότητας του σώματός μας, και η απορριψη μη ρεαλιστικών προτύπων και στόχων για το σώμα μας είναι σημαντική για να το σεβαστούμε και να το φροντίσουμε.
- Κινήσου- Νιώσε τη διαφορά
Ας ξεχάσουμε την αυστηρή, στρατιωτική άσκηση. Ας εστιάσουμε στο πώς νιώθουμε όταν κινούμαστε, πόσο περισσότερη ενέργεια μας δίνει η άσκηση, αντί στο πόσες θερμίδες καίμε με την άσκηση!
- Τίμησε την υγεία σου - Απαλή διατροφή
Η επιλογή τροφίμων που μας αρέσουν, αλλά παράλληλα βοηθούν στην καλή υγεία είναι κλειδί. Δεν χρειάζεται να ακολουθούμε την “τέλεια” διατροφή για να είμαστε υγιείς, ούτε θα έχουμε αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία μας απο ένα γεύμα που δεν συνάδει με τα πρότυπα της υγιεινής διατροφής! Άλλωστε, βλέπουμε τη διατροφή ως σύνολο και όχι σαν μεμονωμένα τρόφιμα. Αυτό που μετράει είναι η πρόοδος και οχι η τελειότητα.
Θα χάσω κιλά ακολουθώντας το intuitive eating;
Η διαισθητική διατροφή δεν είναι άλλη μια δίαιτα, αλλά μια στάση ζωής γύρω από το φαγητό, που δεν εστιάζει στο βάρος, αλλά στη σχέση με το φαγητό. Άτομα που τρώνε διαισθητικά μπορεί να χάσουν ή να πάρουν βάρος, ή να διατηρήσουν το βάρος τους.
Απο την άλλη, μπορεί να αποτελεί μια εναλλακτική μέθοδο που μπορεί να υποβοηθήσει στην απώλεια βάρους (3).
Τι οφέλη για την υγεία έχει η διαισθητική διατροφή;
Διάφορες μελέτες έχουν ερευνήσει τη θετική επίδραση της διαισθητικής διατροφής με την ψυχική και σωματική υγεία, με θετικά αποτελέσματα, ειδικά σε γυναίκες που έχουν ταλαιπωρηθεί για χρόνια με περιοριστικές δίαιτες.
Η διαισθητική διατροφή φαίνεται να σχετίζεται με χαμηλότερο Δείκτη Μάζας Σώματος, διατήρηση του σωματικού βάρους, καλύτερη ψυχική υγεία και μειωμένο κίνδυνο για διατροφικές διαταραχές, καθώς και με πιο υγιεινές διατροφικές συμπεριφορές, ενώ ενδέχεται να επιφέρει και βελτίωση καρδιομεταβολικών δεικτών, με μείωση της αρτηριακής πίεσης και της LDL χοληστερόλης (3,4,5).
Οι περισσότερες μελέτες που έχουν γίνει μέχρι σήμερα έχουν εστιάσει στην ικανοποίηση από το σώμα, στη σχέση με το φαγητό και στο επίπεδο διαισθητικής διατροφής, και όχι τόσο σε άλλους δείκτες υγείας. Συνεπώς, αναμένουμε περισσότερες σχετικές μελέτες στο μέλλον.
Η διαισθητική διατροφή μπορεί να εφαρμοστεί και στα παιδιά, προς βελτίωση της σχέσης τους με το φαγητό, καθώς και στη βελτίωση των διατροφικών τους συνηθειών (1).
Πηγές:
INTUITIVE EATING A Revolutionary Anti-Diet Approach
Intuitive eating: An emerging approach to eating behavior
Relationships between intuitive eating and health indicators: literature review
A weight-neutral versus weight-loss approach for health promotion in women with high BMI: A randomized-controlled trial
Νηστεία: Κάνει καλό στην υγεία μας;
Η νηστεία στην Ορθόδοξη Εκκλησία διαρκεί 180-200 ημέρες το χρόνο, με κάθε περίοδο νηστείας να διαφέρει σε σχέση με το τι τρόφιμα αποφεύγονται. Βέβαια, όπως έδειξε μια μελέτη, αρκετοί πιστοί ακολουθούν δικούς τους κανόνες αναφορικά με τα τρόφιμα που νηστεύουν και τις περιόδους νηστείας. Μιας που η νηστεία λαμβάνει χώρα ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, έχουν γίνει μελέτες σε μοναχούς και πολίτες που νηστεύουν, σχετικά με την επίδραση της νηστείας στην υγεία.
Η νηστεία στην Ορθόδοξη Εκκλησία θα μπορούσε να συγκριθεί με μια παροδικά vegetarian ή αλλιώς flexitarian διατροφή, ακόμη και με περιόδους βιγκανισμού (vegan διαττροφή), ενώ άλλοι την συγκρίνουν και με το κλασσικό πρότυπο της Μεσογειακής Διατροφής. Δηλαδή, η νηστίσιμη διατροφή είναι συγκρίσιμη με πρότυπα που συνάδουν με μια υγιεινή διατροφή. Και όντως, η έρευνα αναδυκνείει τα οφέλη που έχει η νηστεία στην υγεία μας.
Αναφορικά με τη γλυκόζη, φαίνεται ότι οι μοναχοί οι οποίοι νηστεύουν αυστηρά σύμφωνα με τις οδηγίες της κάθε περιόδου νηστείας, έχουν καλύτερο γλυκαιμικό έλεγχο, και καλύτερη ανοχή στη γλυκόζη, ενώ για το κοινό τα ευρήματα δεν είναι τόσο ξεκάθαρα. Όσον αφορά τα λιπίδια του αίματος, φαίνεται να υπάρχει βελτίωση στην ολική και την LDL “κακή” χοληστερόλη μετά τη νηστεία.
Πολλοί θεωρούν ότι με τη νηστεία παίρνουμε βάρος. Αυτό ισχύει μόνο στην περίπτωση που προσλαμβάνουμε περισσότερες θερμίδες από αυτές που χρειάζεται το σώμα μας. Είναι, βέβαια, πολύ εύκολο να παρασυρθούμε με τρόφιμα πλούσια σε θερμίδες, όπως ο χαλβάς, αλλά τρόφιμα που επιλέγουμε συχνά στη νηστεία, όπως τα όσπρια είναι θρεπτικά και αρκετά χορταστικά!
Η έρευνα δείχνει ότι μετά την περίοδο της νηστείας, άτομα που νηστεύουν έχουν χαμηλότερο βάρος, ενώ οι μοναχοί πέρα από γενικά χαμηλότερο βάρος τους, έχουν και χαμηλότερο ποσοστό λίπους, σε σχέση με πολίτες που νηστεύουν. Ένα ενδιαφέρον έυρημα μιας μελέτης ήταν ότι κατά τη νηστεία, τα άτομα που νηστεύουν προσλαμβάνουν 180 θερμίδες λιγότερες απ’ ότι όταν δεν νηστεύουν, ενώ εκείνοι που δεν νηστεύουν, κατά τη διάρκεια της νηστείας προσλαμβάνουν 137 θερμίδες επιπλέον! Συνεπώς, η νηστεία μπορεί να βοηθήσει στον έλεγχο του σωματικού βάρους.
Λόγω των περιορισμών που φέρει η νηστεία, η επαρκής πρόσληψη θρεπτικών συστατικών απασχολεί τους πιστούς που επιλέγουν να νηστέψουν. Η έρευνα δείχνει ότι κατά τη νηστεία καταναλώνουμε περισσότερα φρούτα, λαχανικά και όσπρια, περισσότερες φυτικές ίνες, και λιγότερα λιπαρά γενικά και λιγότερα κορεσμένα και τρανς λιπαρά και πρωτεΐνες. Κατά τη νηστεία μειώνεται η πρόσληψη αλατιού και ασβεστίου, κια αυξάνεται η πρόσληψη Μαγνησίου. Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι έρευνες δείχνουν ότι όχι μόνο δεν επιρρεάζονται αρνητικά οι αποθήκες Σιδήρου κατά τη νηστεία, αλλά αντιθέτως όσοι νηστεύουν έχουν καλύτερα επίπεδα Φερριτίνης!
Τέλος, όσον αφορά την ψυχική υγεία, η οποία είναι εξίσου σημαντική με τη σωματική υγεία, οι μοναχοί βρίσκονται σε καλύτερη κατάσταση ψυχικής υγείας, ενώ έχουν πιο υγιείς συμπεριφορές, όπως ηρεμία, ικανοποιητική ζωή, υγιεινή διατροφή, προσωπική υγιεινή και σωματική άσκηση.
Συνεπώς, η νηστεία ως πρότυπο και τρόπος διατροφής (και ζωής) μπορεί να αποτελέσει έναν παράγοντα με θετική επίδραση στην σωματική και ψυχική υγεία.
Σε ποιά τρόφιμα εστιάζουμε κατά τη νηστεία;
Η νηστεία που επιβάλλει η Ελληνο-Ορθόδοξη εκκλησία φαίνεται να προσομοιάζει τη Μεσογειακή Διατροφή και τις ημι-χορτοφαγικές δίαιτες. Επίσης, σχετίζεται με αρκετά οφέλη για την υγεία, συμπεριλαμβανομένου του ελέγχου του σωματικού βάρους και τη ρύθμιση της γλυκόζης του αίματος.
Νηστεία: Κάνει καλό στην υγεία μας;
Ένα από πιο κοινά λάθη που κάνουν τα άτομα που νηστεύουν είναι οτι δεν δίνουν μεγάλη έμφαση στην επαρκή πρόσληψη πρωτεΐνης, ενώ εστιάζουν στην κατανάλωση υδατανθράκων (συνήθως στην υπερκατανάλωση ψωμιού ή ζυμαρικών) για κορεσμό.
Τέσσερις ομάδες τροφίμων αποτελούν καλές πηγές πρωτεΐνης και είναι καλό να εστιάσουμε κατά τη διάρκεια της νηστείας:
Ξηροί καρποί και σπόροι και τα βούτυρά τους:
Οι ξηροί καρποί και σπόροι και τα βούτυρά τους αποτελούν πηγές πρωτεΐνης, καλών λιπαρών, φυτικών ινών και πληθώρας μικροθρεπτικών συστατικών και μπορούν να προστεθούν σε πρωινά γεύματα & σνακ, όπως χυλός βρώμης με μπανάνα, ξηρούς καρπούς και φυστικοβούτυρο, μπάρες βρώμης με σπόρους και το κλασσικό ψωμί με ταχίνι & μέλι, ενώ οι ξηροί καρποί μπορούν να προστεθούν σε σνακ μαζί με φρούτα!
Σόγια & τα προϊόντα της:
Λίγα τρόφιμα έχουν τόσες χρήσεις και συνταγές, όσο η σόγια. Η σόγια είναι ένα όσπριο με πρωτεΐνη υψηλής βιολογικής αξίας, πηγή βιταμινών του συμπλέγματος Β, Μαγγανίου, Φωσφόρου, Βιταμίνης Κ, Μαγνήσιου και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ποικιλοτρόπως.
Από σνακ ως φασόλια σόγιας (emadame beans), εως κιμάς σόγιας, γιαούρτι, τυρί και ρόφημα σόγιας, ή τόφου οι συνταγές είναι αμέτρητες!
Αναφορικά με τα υποκατάστατα γαλακτοκομικών, τα προϊόντα σόγιας αποτελούν εξαιρετική επιλογή κατά τη νηστεία καθώς περιέχουν περισσότερη πρωτεΐνη, σε σχέση με άλλα υποκατάστατα.
Όσπρια:
Τα όσπρια αποτελούν εξαιρετική πηγή πρωτεΐνης, υδατανθράκων και φυτικών ινών, καθώς και Σιδήρου ενώ υπάρχουν πολλές συνταγές στις οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν, από σούπα, εως σε σαλάτα, και σε φαλάφελ, χούμους, ενώ πλέον εύκολα βρίσκουμε και ζυμαρικά από όσπρια, καθώς και έτοιμα μαγειρεμένα όσπρια.
Συνδυάστε τα όσπρια με ρύζι ή ψωμί ή άλλα σιτηρά για να συμπληρώστε στο πιάτο σας τα απαραίτητα αμινοξέα που λείπουν από τα όσπρια.
Θαλασσινά:
Τα θαλασσινά αποτελούν μέρος της νηστείας! Αποτελούν εξαιρετική πηγή πρωτεϊνης! Μπορούν να μαγειρευτούν ως κυρίως γεύματα σε πληθώρα συνταγών, όπως μαγειρευτά ή κοκκινιστά, με ζυμαρικά ή με ρύζι, ή γεμιστά καλαμάρια.
Η νηστεία αποτελεί ευκαιρία δοκιμής νέων τροφίμων και συνταγών φυτικής προέλευσης!
Θυμηθείτε να εντάξετε στη διατροφή σας πληθώρα λαχανικών (περιέχουν και τα λαχανικά πρωτεϊνη) και μανιτάρια (δεν περιέχουν τόση πρωτεΐνη όσο διαφημίζεται αλλα είναι εξαιρετικά θρεπτικά), ενώ μπορείτε να δοιμάσετε και άλλα τρόφιμα όπως κινόα (πλήρη πρωτεΐνη & φυτικές ίνες), και διατροφική μαγιά (περιέχει βιταμίνη Β12 & θυμίζει τυρί)!
Changes in Body Weight, Body Composition, Phase Angle, and Resting Metabolic Rate in Male Patients with Stage IV Non-Small-Cell Lung Cancer Undergoing Therapy
Detopoulou, Paraskevi, Theodora Tsiouda, Maria Pilikidou, Foteini Palyvou, Eirini Tsekitsidi, Maria Mantzorou, Persefoni Pezirkianidou, Krystallia Kyrka, Spyridon Methenitis, Gavriela Voulgaridou, Pavlos Zarogoulidis, Rena Oikonomidou, Dimitris Matthaios, Κonstantinos Porpodis, Dimitrios Giannakidis, and Sousana K. Papadopoulou. 2022. "Changes in Body Weight, Body Composition, Phase Angle, and Resting Metabolic Rate in Male Patients with Stage IV Non-Small-Cell Lung Cancer Undergoing Therapy" Medicina58, no. 12: 1779. https://doi.org/10.3390/medicina58121779
Background and Objectives: Cancer treatments can adversely influence body weight status, body composition, phase angle (PhA), and resting metabolic rate (RMR), which could possibly affect disease course. Τhe aim was to assess differences in body composition, PhA, RMR, and related parameters in non-small-cell lung cancer (NSCLC) patients after treatment. Methods: The sample consisted of 82 NSCLC (stage IV) male patients (chemotherapy (C) 15.7%; immunotherapy (I) 13.3%; C + I 25.3%; (C) + radiotherapy (R) 22.9 %; and other 15.5%). Body weight and body composition, PhA, RMR, oxygen consumption (VO2), ventilation rate, and diet were assessed at baseline and at 3 months after initiation of therapy. Results: Reductions in PhA, RMR, VO2, ventilation rate, and intracellular water were observed at follow up. Weight loss was evident for 45% of patients who also had a reduction in lean body mass. In the group under C, lean mass was reduced at follow up (55.3 ± 11.53 vs. 52.4 ± 12.6, p = 0.04) without significant weight changes. In subjects with a low adherence to the Mediterranean diet (MedDietScore < 30), RMR (1940 ± 485 vs. 1730 ± 338 Kcal, p = 0.001), VO2 (277.1 ± 70.2 vs. 247 ± 49.1 mL/min, p = 0.001), and ventilation rate (10.1 ± 2.28 vs. 9. ± 2 2.2 L/min, p = 0.03) were significantly reduced. The changes in body weight were positively related to % of change in fat mass (rho = 0.322, p = 0.003) and absolute lean mass change (rho = 0.534, p < 0.001) and negatively associated with % of change in total body water (rho = −0.314, p = 0.004) (Spearman correlation coefficients). Conclusions: In conclusion, cancer therapy related to reductions in PhA and RMR, while lean mass reduction may be related to the type of treatment. Our results emphasize the importance of a more holistic nutritional and body composition assessment beyond body weight, to better address patients’ needs in clinical practice.
Αλλαγές στο σωματικό βάρος, τη σύσταση του σώματος, τη γωνία φάσης και τον μεταβολικό ρυθμό ηρεμίας σε άνδρες ασθενείς με μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα σταδίου IV που υποβάλλονται σε θεραπεία
Οι θεραπείες για τον καρκίνο μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την κατάσταση του σωματικού βάρους, τη σύσταση του σώματος, τη γωνία φάσης (PhA) και τον μεταβολικό ρυθμό ηρεμίας (RMR), τα οποία θα μπορούσαν ενδεχομένως να επηρεάσουν την πορεία της νόσου. Ο στόχος ήταν να αξιολογηθούν οι διαφορές στη σύσταση σώματος, PhA, RMR και σχετικών παραμέτρων σε ασθενείς με μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (NSCLC) μετά τη θεραπεία.
Το δείγμα αποτελούνταν από 82 άρρενες ασθενείς με NSCLC (στάδιο IV) (χημειοθεραπεία (C) 15,7%, ανοσοθεραπεία (I) 13,3%, C + I 25,3%, (C) + ακτινοθεραπεία (R) 22,9 % και άλλοι 15,5% ). Το σωματικό βάρος και η σύσταση σώματος, η PhA, ο RMR, η κατανάλωση οξυγόνου (VO2), ο ρυθμός αερισμού και η διατροφή αξιολογήθηκαν κατά την έναρξη και 3 μήνες μετά την έναρξη της θεραπείας.
Μειώσεις στη PhA, τον RMR, τη VO2, τον ρυθμό αερισμού και το ενδοκυτταρικό νερό παρατηρήθηκαν κατά την παρακολούθηση. Η απώλεια βάρους ήταν εμφανής για το 45% των ασθενών που είχαν επίσης μείωση της άλιπης μάζας σώματος. Στην ομάδα υπό χημειοθεραπεία, η άλιπη μάζα μειώθηκε κατά την παρακολούθηση (55,3 ± 11,53 έναντι 52,4 ± 12,6, p = 0,04) χωρίς σημαντικές αλλαγές βάρους. Σε άτομα με χαμηλή προσκόλληση στη Μεσογειακή Διατροφή (MedDietScore < 30), ο RMR (1940 ± 485 έναντι 1730 ± 338 Kcal, p = 0,001), η VO2 (277,1 ± 70,2 έναντι 247 ± 1 ± 09 λεπτά) και ο ρυθμός αερισμού (10,1 ± 2,28 έναντι 9, ± 2 2,2 L/min, p = 0,03) μειώθηκαν σημαντικά. Οι αλλαγές στο σωματικό βάρος συσχετίστηκαν θετικά με το % της αλλαγής στη μάζα λίπους (rho = 0,322, p = 0,003) και την απόλυτη αλλαγή της άλιπης μάζας (rho = 0,534, p < 0,001) και σχετίστηκαν αρνητικά με το % της αλλαγής στο συνολικό νερό του σώματος ( rho = −0,314, p = 0,004) (Συντελεστές συσχέτισης Spearman).
Συμπερασματικά, η θεραπεία του καρκίνου σχετίζεται με μειώσεις της PhA και του RMR, ενώ η μείωση της άλιπης μάζας μπορεί να σχετίζεται με το είδος της θεραπείας. Τα αποτελέσματά μας τονίζουν τη σημασία μιας πιο ολιστικής αξιολόγησης της διατροφής και της σύστασης του σώματος πέρα από το σωματικό βάρος, για την καλύτερη αντιμετώπιση των αναγκών των ασθενών στην κλινική πράξη.
Το άρθρο είναι ελεύθερο προς ανάγνωση στη σελίδα του επιστημονικού περιοδικού εδώ. Τα πνευματικά δικαιώματα ανήκουν στους συγγραφείς.