Diet Quality Impacts Mental Health Aspects of University Students
Mantzorou M, Serdari A, Kostopoulos M and Giaginis C. Diet Quality Impacts Mental Health Aspects of University Students. Austin J Nutri Food Sci. 2021; 9(2): 1158.
Η ψυχική υγεία των φοιτητών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση έχει αποτελέσει αντικείμενο αυξανόμενης ανησυχίας τα τελευταία χρόνια, ακόμη και πριν από την πανδημία του COVID-19. Οι πιέσεις και οι περιορισμοί που συνδέονται με την πανδημία έχουν αυξήσει τον κίνδυνο ανάπτυξης ψυχικών προβλημάτων στους φοιτητές, τα οποία μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά την ακαδημαϊκή τους επιτυχία, τις κοινωνικές τους αλληλεπιδράσεις και τις μελλοντικές τους επαγγελματικές και προσωπικές ευκαιρίες.
Τα προβλήματα ψυχικής υγείας, ιδιαίτερα η κατάθλιψη και το άγχος, μεταξύ των φοιτητών Πανεπιστημίου είναι ευρέως διαδεδομένα και ξεκινούν από το Λύκειο. Η διατροφή είναι ένας από τους παράγοντες που συμβάλλουν στην ψυχική υγεία σε όλες τις ηλικιακές ομάδες.
Η παρούσα ανασκόπηση στοχεύει να συνοψίσει τις μελέτες παρατήρησης και τις κλινικές μελέτες που έχουν διερευνήσει τη σχέση μεταξύ ψυχικής υγείας και ποιότητας διατροφής σε φοιτητές πανεπιστημίων. Το PubMed ερευνήθηκε εκτενώς για να εντοπίσει μελέτες που διερευνούν το ρόλο των πτυχών της ποιότητας της διατροφής στην ποιότητα ζωής, την κατάθλιψη και το άγχος σε φοιτητές Πανεπιστημίου.
Τα υγιεινά διατροφικά πρότυπα, όπως η Μεσογειακή διατροφή και η δίαιτα DASH, οι δίαιτες με υψηλή πρόσληψη αντιοξειδωτικών και αντιοξειδωτικών βιταμινών, Φυλλικού οξέος, Ψευδάργυρου και Ασβεστίου συνδέονται με λιγότερα συμπτώματα κατάθλιψης. Η υψηλότερη πρόσληψη αλκοόλ και αλατιού έχει επίσης συσχετιστεί με την κατάθλιψη.
Τα υγιεινά διατροφικά πρότυπα, με επαρκή πρόσληψη μικροθρεπτικών και αντιοξειδωτικών συσχετίζονται με καλύτερη κατάσταση ψυχικής υγείας. Ωστόσο, απαιτούνται περαιτέρω τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες κλινικές μελέτες προκειμένου να διευκρινιστεί η αιτία και το αποτέλεσμα των παρατηρούμενων συσχετίσεων.
Τρώμε φυσιολογικά;
Η ενασχόληση με τη διατροφή και τα προγράμματα αδυνατίσματος είναι καθημερινότητα για πολλούς ανθρώπους που θέλουν να βελτιώσουν την υγεία ή και το σώμα τους. Με πληθώρα συμβουλών διατροφής που είναι διαθέσιμες στο διαδύκτιο, τα περιοδικά, σε άλλα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και τα μέσα κοινωνικής δικτυωσης θα πίστευε κανείς οτι μπορούμε όλοι να τρώμε υγιεινά και έχουμε υγιή σχέση με το φαγητό, απλώς ακολουθώντας τις διάφορες αυτές συμβουλές.
Τι συμβαίνει όμως στην πραγματικότητα;
Πολλές από τις συμβουλές που δεχόμαστε καθημερινά δεν προέρχονται από διαιτολόγους-διατροφολόγους. Οι συμβουλές διατροφής στις οποίες πολύ εύκολα έχουμε πρόσβαση, δεν έχουν επιστημονική τεκμηρίωση, ούτε μας βοηθούν να βελτιώσουμε τη διατροφή μας μακροχρόνια. Αντιθέτως, βλέπουμε ακραίες, παράδοξες διαιτες και συμβουλές να κατακλύζουν τα μέσα και μύθοι διατροφής να διαιωνίζονται παρά την κατάρριψή τους εδώ και χρόνια, όπως η απαγόρευση του συνδυασμού πρωτεΐνης και υδατανθάκων! Ως αποτέλεσμα, δεν γνωρίζουμε πραγματικά τί σημαίνει να τρώμε σωστά, να τρώμε φυσιολογικά και να έχουμε μια υγιή σχέση με το φαγητό, το οποίο είναι πρωταρχικά ανάγκη, αλλά είναι και απόλαυση, ενώ οι διαγνώσεις της διατροφικής διαταραχής ορθορεξίας (εμμονή με την υγιεινή διατροφή) έχουν αυξηθεί!
Η προσκόλληση σε μια υγιεινή διατροφή, όπως η Μεσογειακή Διατροφή, είναι ιδιαιτέρως ευεργετική για τη σωματική και ψυχική υγεία μας. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι η παροδική παρέκκλιση από τη Μεσογειακή Διατροφή ή τις επίσημες οδηγίες διατροφής επιφέρει άμεσες και μόνιμες αρνητικές επιδράσεις στην υγεία μας και στην πρόσπάθειά μας για μια πιο υγιεινή διατροφή! Η υγιής σχέση με το φαγητό και το να τρώμε φυσιολογικά δεν είναι μια αυστηρή έννοια!
Τι σημαίνει τρώω φυσιολογικά; Σύμφωνα με το Ellyn Satter Institute σημαίνει:
- Να καθόμαστε στο τραπέζι πεινασμένοι και να τρώμε μέχρι να ικανοποιηθεί η πείνα μας
- Να μπορούμε να επιλέγουμε φαγητό που μας αρέσει και να το απολαμβάνουμε, χωρίς να σταματάμε επειδή πρέπει
- Να μπορούμε να επιλέξουμε θρεπτικό φαγητό χωρίς να ανησυχούμε, και να μην περιορίζουμε τις επιλογές μας αναφορικά με το απολαυστικό φαγητό
- Να δίνουμε στον εαυτό μας την άδεια καμιά φορά να φάμε κάτι επειδή είμαστε χαρούμενοι ή λυπημένοι ή επειδή απλώς θέλουμε να φάμε
- Να τρώμε 3 ή 4 ή 5 φορές τη μέρα ή να επιλέξουμε να τρώμε ανάλογα με το πρόγραμμά μας
- Να αφήνουμε μπισκότα στο πιάτο γιατί μπορούμε να τα φάμε και αύριο ή να φάμε παραπάνω γιατί μας αρέσουν
- Να τρώμε παραπανω καμιά φορά, να "σκάμε στο φαί" και να μη νιώθουμε άνετα μετά, αλλά άλλες φορές να τρώμε λιγότερο και να ευχόμασταν να είχαμε φάει παραπάνω
- Να εμπιστευόμαστε το σώμα μας να αντισταθμίζει τα "λάθη" που κάνουμε με το φαγητό.
Το να τρώμε φυσιολογικά παίρνει τον χρόνο και την προσοχή μας, αλλά είναι ένα από τα σημαντικά κομμάτια της ζωής μας. Το να τρώμε φυσιολογικά είναι μια ευέλικτη έννοια! Ποικίλει ανάλογα με την πείνα, το πρόγραμμά μας, την πρόσβαση στο φαγητό και τα συναισθήματά μας!
Είναι σημαντικό να ακούμε το σώμα μας, καθώς είναι φτιαγμένο να μας ειδοποιεί πότε χρειάζεται ενέργεια, δηλαδή τροφή (πείνα), και πότε πρέπει να σταματήσουμε την πρόσληψη ενέργειας (κορεσμός)!
Εσείς τρώτε φυσιολογικά;
Ο αντίκτυπος του body shaming στα παιδιά
Σε προηγούμενο κείμενο αναφέρθηκα στο body shaming, δηλαδή στο στιγματισμό της εικόνας του σώματος. Ο στιγματισμός αυτός δεν έχει αποδέκτες μόνο ενήλικες, αλλά και παιδιά και εφήβους. Ο στιγματισμός του σώματος, μάλιστα, δεν αφορά μόνο μεγαλύτερα παιδιά, αλλά παρατηρείται σε μικρά παιδιά ηλικίας 3 ετών, και δεν προέρχεαι μόνο από άλλα παιδιά, αλλά και από το οικογενειακό περιβάλλον, τους δασκάλους και τους επαγγελματίες υγείας, καθώς φυσικά και τα κοινωνικά δύκτια.
Ποιός ο αντίκτυπος του body shaming στα παιδιά;
Όπως και στους ενήλικες, έτσι και στα παιδιά ο σχολιασμός του σώματος δεν έχει θετική επίδραση στην ψυχική και σωματική υγεία, μειώνοντας την ποιότητα της ζωής τους. Μάλιστα, μια μελέτη [1] έδειξε ότι παιδιά και έφηβοι με πολύ υψηλό δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) είχαν χειρότερα επίπεδα ποιότητας ζωής, σε σχέση με παιδιά της ίδιας ηλικίας που είχαν καρκίνο! Μπορεί, λοιπόν, κανείς να φανταστεί πόσο επηρεάζεται η ψυχική υγεία των παιδιών που ακούν σχόλια για το σώμα τους, ακόμη και αν αυτά έχουν “καλό” σκοπό!
Στο σχολικό περιβάλλον, ο εκφοβισμός (bullying) έχει θύματα παιδιά με υψηλότερο ΔΜΣ, και ξεκινά από μικρή ηλικία. Μάλιστα, σε μια μελέτη με εφήβους που απευθύνθηκαν σε ειδικούς για απώλεια βάρους, παρατηρήθηκε ότι το 71% από αυτούς είχε πέσει θύμα εκφοβισμού για το βάρος τους τον τελευταίο χρόνο, ενώ πάνω από το 1/3 των εφήβων ανέφερε ότι ο εκφοβισμός διήρηκησε πάνω από 5 έτη! Ακόμη, η έρευνα δείχνει ότι εκπαιδευτικοί έχουν χαμηλότερες προσδοκίες από παιδιά με υψηλό βάρος, για την κοινωνική ζωή και την ακαδημαϊκή τους πορεία! Το φαινόμενο είναι αρκετά έντονο, ακόμη και από επαγγελματίες υγείας, και έτσι η American Academy of Pediatrics με οδηγίες που έχει δημσιεύσει συστήνει στους επαγγελματίες υγείας να μην έχουν προκαταλήψεις σχετικά με το σωματικό βάρος των παιδιών, αλλά αντιθέτως να λαμβάνουν υπόψιν την σύνθετη αιτιολογία της παχυσαρκίας.
Όπως έχει παρατηρηθεί και σε ενήλικες, ο στιγματισμός για το υπερβάλλον σωματικό βάρος επιδρά στην σωματική υγεία των παιδιών, οδηγώντας τα σε μη υγιεινές συμπεριφορές και αδηφαγικά επισόδεια, που προωθούν την αύξηση του σωματικού βάρους. Μάλιστα, ο σχολιασμός του σώματος σε κορίτσια έχει συσχετιστεί με 64-66% μεγαλύτερη πιθανότητα αύξησης του βάρους. Προοπτικές μελέτες επίσης έχουν αναδείξει συσχετίσεις μεταξύ πειραγμάτων για το βάρος σε μικρή ηλικία και διαταραγμένες διατροφικές συμεπριφορές και αυξημένο σωματικό βάρος όχι μόνο στην εφηβεία, αλλά και στην ενήλικο ζωή!
Ακόμη και όσον αφορά την άθληση, παιδιά που έχουν υποστεί σωματικό στιγματικό έχουν χαμηλότερα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας, και μικρότερη αυτοπεποίθηση για να ασκηθούν. Παράλληλα, φαίνεται να αποφεύγουν και τις αθλητικές δραστηριότητες στο σχολείο, καθώς είναι κατά την ώρα της γυμανστικής δέχονται bullying!
Επιπλέον, όσον αφορά την ψυχική υγεία, μέσω του στιγματισμού αυξάνεται η πιθανότητα για κατάθλιψη, άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση και κακή εικόνα σώματος, καθώς και αυξημένη πιθανότητα για αυτοκτονικές τάσεις. Παιδιά ηλικίας 9-11 ετών πιστεύουν ότι θα έχουν περισσότερους φίλους αν χάσουν βάρος! Η κοινωνική απομόνωση και αρνητική επίδραση στην ακαδημαϊκή εξέλιξη (χαμηλότεροι βαθμοί, μειωμένη παρακολούθηση μαθημάτων λόγω bullying) επίσης έχουν παρατηρηθεί.
Επομένως, ο σχολιασμός του βάρους και του σώματος στα παιδιά έχει αρνητική επίδραση στην ψυχή και το σώμα, με μακροχρόνιες επιπτώσεις. Ας μην ξεχνάμε ότι ακόμη και στην οικογένεια, σχόλια που έχουν “καλό σκοπό” δεν θα βοηθήσουν. Υπάρχουν άλλοι τρόποι που μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά με αυξημένο βάρος, όπως με το να τα μάθουμε να αγαπούν και να σέβονται το σώμα τους, και ύστερα να τα ενημερωσουμε για τα οφέλη της υγιεινής διατροφής (όχι των διάφορων διαιτών) και της τακτικής άσκηση (όχι για απώλεια βάρους, αλλά για το πόσο ωραία νιώθουμε όταν ασκούμαστε).
Πηγή: Stigma Experienced by Children and Adolescents With Obesity
Παιδιά με αλλεργία στο γάλα: πώς το αντιμετωπίζουμε;
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση στις τροφικές αλλεργίες. Τα πιο κοινά αλλεργιογόνα είναι το αβγό, η σόγια, το γάλα, το σιτάρι, τα ψάρια και τα όστρακα και οι ξηροί καρποί. Αν και τα παιδιά συνήθως ξεπερνούν την αλλεργία στο γάλα, τα αβγά και τη σόγια, οι αλλεργίες στους ξηρούς καρπούς, το ψάρι και τα όστρακα τείνουν να συνεχίζονται για όλη τη ζωή.
Η αλλεργία στο γάλα είναι η πιο κοινή τροφική αλλεργία στα παιδιά και οφείλεται στη μη φυσιολογική ανοσολογική απάντηση του οργανισμού στο γάλα καθώς και στα προϊόντα που το περιέχουν. Αν και η αλλεργία στο αγελαδινό γάλα είναι η πιο συχνή, το γάλα και άλλων ζώων μπορεί επίσης να επιφέρει αλλεργική αντίδραση.
Η αλλεργική αντίδραση επέρχεται μέσα σε λεπτά έως και ώρες μετά την κατανάλωση γάλακτος, ενώ τα συμπτώματα μπορεί να είναι από ήπια, όπως έμετος, γαστρεντερικές διαταραχές, έως σοβαρά, όπως αναφυλαξία. Η αντιμετώπιση έγκειται στην αποφυγή του γάλακτος μέχρι να ξεπεραστεί η αλλεργία, ενώ στην αντίθετη περίπτωση η αποφυγή του γάλακτος και των προϊόντων με γάλα συνεχίζεται εφ’ όρου ζωής.
Το γάλα σε όλες τις μορφές του (πχ. αραιωμένο, χαμηλό σε λιπαρά κ.λπ.) πρέπει να αποφεύγεται. Η αποφυγή του γάλακτος επιφέρει αυξημένο κίνδυνο υποσιτισμού στα παιδιά, ειδικά όταν δεν είναι υπό διαιτητική επίβλεψη, καθώς είναι από τα πιο κοινά τρόφιμα που καταναλώνουν, ενώ αποτελεί πηγή ασβεστίου και πρωτεϊνών. Για το λόγο αυτό, στα βρέφη με αλλεργία στο γάλα προτείνεται η κατανάλωση φόρμουλας με υδρολυμένη πρωτεΐνη ή σε μεγαλύτερα παιδιά προτείνεται και το γάλα σόγιας εμπλουτισμένο με ασβέστιο.
Είναι καλό να αποφεύγονται τα υποκατάστατα γάλακτος από ρύζι ή ξηρούς καρπούς (πχ. γάλα αμυγδάλου), καθώς δεν είναι θερμιδικά πυκνά.
Είναι απαραίτητο να αποφεύγονται και τα γαλακτοκομικά προϊόντα (το βούτυρο, η μαργαρίνη, η κρέμα γάλακτος, το παγωτό, οι κρέμες, το τυρί, το γιαούρτι) ή προϊόντα που έχουν παρασκευαστεί με γάλα ή συστατικά του (π.χ. μπισκότα, κέικ, σοκολάτα, φρυγανιές, δημητριακά που περιέχουν πρωτεΐνες γάλακτος).
Το βούτυρο μπορεί να αντικατασταθεί με ελαιόλαδο ή φυτικές μαργαρίνες. Το κρέας, το κοτόπουλο, το ψάρι και το αβγό μπορούν να καταναλωθούν αρκεί να μην έχουν μαγειρευτεί με κρέμα γάλακτος ή βούτυρο ή μίγμα που περιέχει γάλα ή συστατικό γάλακτος. Είναι σημαντικό να διαβάζετε τις ετικέτες τροφίμων. Πλέον τα αλλεργιογόνα αναγράφονται με έντονα γράμματα στο πίσω μέρος της συσκευασίας. Εάν το τρόφιμο δεν είναι συσκευασμένο, μπορείτε να ρωτήσετε την εταιρεία ή τον παρασκευαστή για τα συστατικά του τροφίμου.
Η αλλεργία στο γάλα δεν πρέπει να συγχέεται με τη δυσανεξία στη λακτόζη. Στην τελευταία περίπτωση, το ανοσοποιητικό σύστημα δεν μετέχει, ενώ η δυσανεξία οφείλεται στην έλλειψη του ενζύμου λακτάση, το οποίο μετατρέπει τη λακτόζη σε γαλακτόζη και γλυκόζη στον αυλό του εντέρου, με αποτέλεσμα το μεταβολισμό της λακτόζης από τα βακτήρια του παχέος εντέρου και την πρόσκληση γαστρεντερικών ενοχλήσεων, όπως είναι το φούσκωμα, τα αέρια και η διάρροια. Συνήθως τα άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη μπορούν να καταναλώσουν μικρή ποσότητα γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων.
Όταν ένα παιδί πάσχει από τροφικές αλλεργίες, είναι απαραίτητη η πλήρης αποφυγή του αλλεργιογόνου τροφίμου. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται σε εξόδους, στα πάρτι και στα κεράσματα στο σχολείο. Το παιδί από μικρή ηλικία πρέπει να γνωρίζει τι δεν επιτρέπεται να καταναλώσει, ενώ οι δάσκαλοι στο σχολείο πρέπει να είναι ενήμεροι για την αλλεργία.