Μύθοι για τη Διαιτολογία & τους Διαιτολόγους: Ο διαιτολόγος θα σου πει τι θα φας
Πολλοί θεωρούν ότι οι διαιτολόγοι θα πουν στον διαιτώμενο τι θα φάει, και τι όχι, ή ότι ο διαιτολόγος έχει έτοιμα προγράμματα διατροφής που δίνει στους διαιτώμενους.
Αν και παλαιότερα κάτι παρεμφερές ίσχυε, πλέον ο κλάδος της διαιτολογίας έχει αλλάξει άρδην. Παλαιότερα, τα προγράμματα διατροφής δεν ήταν εξατομικευμένα, και στόχος ήταν η αυστηρή τήρησή τους. Πλέον, στόχος είναι η σταδιακή βελτίωση του τρόπου ζωής, με την υγιεινή διατροφή να αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο. Ο διαιτολόγος βοηθάει τον διαιτώμενο να βελτιώσει τις διατροφικές συνήθειες και συμπεριφορές του, ενώ το πρόγραμμα διατροφής είναι εξατομικευμένο, και φτιαγμένο για τις ανάγκες και τον τρόπο ζωής του κάθε ατόμου.
Συγκεκριμένα για το πρόγραμμα διατροφής, ο διαιτολόγος σε συνεργασία με τον διαιτώμενο θα οργανώσουν και θα καταρτίσουν ένα πλάνο, με τρόφιμα και φαγητά που προτιμά ο διαιτώμενος.
Ακόμη και στην κατάρτιση θεραπευτικών διαιτών (πχ. για νεφροπαθείς, άτομα με δυσθρεψία, άτομα με Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου) ή σε περίπτωση αλλεργιών, η απόλαυση του φαγητού πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν και το πρόγραμμα να είναι προσαρμοσμένο στο άτομο που θα το ακολουθήσει.
Ακόμη, μπορεί ο διαιτώμενος να επιθυμεί να μην δοθεί διατροφικό πλάνο!
Σημαντικά μέρη της συνεργασίας του διαιτολόγου με τον διαιτωμένο αποτελούν η ενημέρωση και εκπαίδευση για τη διατροφή, η επίλυση προβλημάτων και η συμβουλευτική.
Επομένως, ο διαιτολόγος δεν θα σας πει τι να φάτε και τι όχι, αλλά θα σας βοηθήσει να επιτύχετε τους διατροφικούς σας στόχους, μέσω της βελτίωσης των διατροφικών σας συνηθειών και συμπεριφορών. Άλλωστε, αν δεν υπάρχει ιατρικός λόγος (πχ. αλλεργία) δεν απαγορεύεται κανένα τρόφιμο!
Ο ρόλος των ελεύθερων σακχάρων στη διατροφή μας
O Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει τη μείωση της ημερήσιας κατανάλωσης ελεύθερων σακχάρων από το 10% που προτεινόταν έως τώρα στο 5% των συνολικών θερμίδων, που μεταφράζεται σε περίπου 7 κ.γ. ελεύθερων σακχάρων την ημέρα ή για παράδειγμα 7 κ.γ. ζάχαρη ή μέλι ή σιρόπι ή 1 κουτάκι αναψυκτικού.
Έτσι, τον τελευταίο καιρό όλο και συχνότερα ακούμε συμβουλές για μείωση ή πλήρη αποφυγή της ζάχαρης από τη διατροφή μας, πόσο κακό κάνει η ζάχαρη στην υγεία μας, βιβλία συνταγών χωρίς ζάχαρη γίνονται bestsellers, ενώ ακόμη μια δίαιτα που ακολουθούν διάσημοι απαγορεύει εντελώς τη ζάχαρη από τη διατροφή.
Αυτό που φαίνεται να προκαλεί σύγχυση είναι οι όροι και η χρήση των όρων ζάχαρη και ελεύθερα σάκχαρα.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα της σύγχυσης που προκαλείται από τη χρήση των παραπάνω όρων είναι η έκδοση συνταγών «χωρίς ζάχαρη», όπου η ζάχαρη (λευκή ή μαύρη) αντικαθίσταται με σιρόπια, άλλα θερμιδικά και μη θερμιδικά γλυκαντικά ή φρουκτόζη, καθώς και η νέα δίαιτα που απαγορεύει κάθε τρόφιμο με ζάχαρη, ακόμη και το γάλα και τα φρούτα, με αρνητικές για την υγεία επιπτώσεις.
Επομένως, πρέπει να ξεχωρίσουμε τη ζάχαρη και τα ελεύθερα σάκχαρα από αυτά που φυσικά υπάρχουν στα τρόφιμα, ώστε να κάνουμε πιο υγιεινές επιλογές. Ως ελεύθερα σάκχαρα (free sugars) ορίζουμε τους μονο- και δισακχαρίτες που προστίθενται στα τρόφιμα κατά την παρασκευή ή επεξεργασία τους, καθώς και τα σάκχαρα που βρίσκονται στους χυμούς και το μέλι.
Πολλές φορές, όμως, η λέξη ζάχαρη (ή sugar) χρησιμοποιείται για όλα τα σάκχαρα, είτε βρίσκονται φυσιολογικά στα τρόφιμα, όπως τα φρούτα, τα λαχανικά και το γάλα, είτε τις γλυκαντικές ουσίες που χρησιμοποιούμε για την παρασκευή ή προσθέτουμε σε τρόφιμα, όπως η ζάχαρη (λευκή ή μαύρη), το μέλι, η φρουκτόζη, το σιρόπι αγαύης ή σφενδάμου και άλλα, μπερδεύοντας έτσι τους καταναλωτές.
Ενώ στη φύση τα σάκχαρα βρίσκονται στα τρόφιμα μαζί με φυτικές ίνες, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία, στα επεξεργασμένα τρόφιμα τα ελεύθερα σάκχαρα δεν περιέχουν τις ευεργετικές αυτές ουσίες. Μάλιστα, τα ελεύθερα σάκχαρα έχουν ενοχοποιηθεί ως κύρια αιτία για τη φθορά των δοντιών, η αυξημένη κατανάλωσή τους συμβάλλει στην αύξηση του σωματικού βάρους, ειδικά όταν πρόκειται για ποτά με πρόσθετα σάκχαρα.
Ιδιαίτερα σε άτομα με υπερβάλλον σωματικό βάρος, που διάγουν μια καθιστική ζωή, η υπερκατανάλωση ελεύθερων σακχάρων μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων, σακχαρώδους διαβήτη και άλλων παθήσεων.
Πολλά είναι τα τρόφιμα που περιέχουν ελεύθερα σάκχαρα, όπως η κέτσαπ και η μουστάρδα, το ψωμί και τα γιαούρτια με γεύσεις. Τα ενεργειακά ποτά, τα ροφήματα, τα φρουτοποτά και τα αναψυκτικά μπορεί να περιέχουν μέχρι και 18 κουταλιές του γλυκού πρόσθετα σάκχαρα, ενώ πρόσφατα η ομάδα «Action on Sugar» βρήκε ότι σε μεγάλες αλυσίδες που πωλούν καφέ και ροφήματα ένα ρόφημα μπορεί να έχει ως και 25 κουταλάκια του γλυκού σάκχαρα!
Τι πρέπει να κάνουμε, λοιπόν; Η σταδιακή μείωση των ελεύθερων σακχάρων από τη διατροφή μας είναι ιδιαίτερα ευεργετική και εφαρμόσιμη! Μπορείτε σιγά-σιγά να μειώσετε τη ζάχαρη στα ροφήματά σας, ενώ να διαλέγετε αναψυκτικά και χυμούς χωρίς πρόσθετα σάκχαρα. Τα ροφήματα καφέ, σοκολάτας ή γάλακτος στην πλειοψηφία τους έχουν αρκετή πρόσθετη ζάχαρη. Μπορείτε να σταδιακά να μειώσετε τη συχνότητα και ποσότητα κατανάλωσής τους και να ζητήστε λιγότερο ή καθόλου σιρόπι. Μάλιστα, μπορείτε να αντικαταστήσετε τον καφέ σας με αρωματικό που δε χρειάζεται ζάχαρη.
Σταδιακά μειώστε τη συχνότητα κατανάλωσης έτοιμων γλυκών και σνακ. Μπορείτε μόνοι σας να φτιάξετε γλυκά και εδέσματα με λιγότερη ζάχαρη ή σιρόπι. Στη μαγειρική προτιμήστε να δώσετε γλυκιά γεύση με κανέλα, μπαχαρικά, μπανάνα ή χουρμάδες και άλλα φρούτα.
Εδικά για τα παιδιά να προτιμάτε το νερό και το γάλα, και ολόκληρα τα φρούτα από χυμούς, αναψυκτικά και ροφήματα γάλακτος.
Λόγω της πιο γλυκιάς γεύσης των τροφίμων με πρόσθετη ζάχαρη, η οποία γενετικά μας είναι πιο θελκτική, δείχνουμε μεγάλη προτίμηση σε αυτά, όμως εύκολα μας προσδίδουν σε μια μερίδα την ημερήσια ποσότητα ελεύθερων σακχάρων που μας αναλογεί!
Η μείωση των ελεύθερων σακχάρων είναι πιο εύκολη απ’ ό,τι ακούγεται, ειδικά στη χώρα μας που φημίζεται για τη Μεσογειακή Διατροφή και έχουμε εύκολη πρόσβαση σε φρέσκα φρούτα και τοπικά γλυκίσματα, που μπορούμε να φτιάξουμε στο σπίτι πιο υγιεινά!
Πώς να καταναλώσω με σύνεση τα γλυκά των γιορτών;
Γιορτές και ποικιλία δελεαστικών γλυκών είναι έννοιες ταυτόσημες! Ένα πρότυπο υγιεινής διατροφής δεν απαγορεύει καμία ομάδα τροφίμων (εκτός κι αν συντρέχουν ιατρικοί λόγοι), και, συνεπώς, η με μέτρο κατανάλωση γλυκών, δυνητικά, είναι εφικτή ως μέρος μιας υγιεινής διατροφής.
Αν και πολλές φορές τα γλυκά ενοχοποιούνται για την αύξηση του σωματικού βάρους ή για χρόνια νοσήματα- συμπεριλαμβανομένων των καρδιαγγειακών παθήσεων ή του σακχαρώδους διαβήτη τύπου ΙΙ- στην πραγματικότητα, όταν καταναλώνονται συνετά, δεν επηρεάζεται αρνητικά η σωματική υγεία ή το βάρος μας.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν το παραπάνω, προκύπτει το εύλογο ερώτημα: πώς καταφέρνουμε να απολαύσουμε τα γιορτινά γλυκά, χωρίς όμως, να παραβούμε το επιτρεπτό μέτρο;
Τα συμπεριλαμβάνουμε στη διατροφή μας.
Όταν απαγορεύουμε στον εαυτό μας την απόλαυση γλυκών το μυαλό μας δεν μπορεί να «διαφύγει» αυτής της έλλειψης και προσκολλάται σε αυτή, με αποτέλεσμα, εν τέλει, να ενδίδουμε και να προσλαμβάνουμε μεγαλύτερη ποσότητα, ώστε να κορεστεί η μεγάλη μας επιθυμία για γλυκό. Αν, επομένως, δίνουμε στον εαυτό μας την ευκαιρία για γλυκό «άνευ όρων» -όχι όμως «άνευ ορίων»- , η επιθυμία αυτή καταλαγιάζει σε σημαντικό βαθμό.
Κατ’ επέκταση, τα γλυκά μπορούν να αποτελέσουν μέρος της διατροφής μας, ακόμη κι αν επιθυμούμε να χάσουμε βάρος. Αυτό είναι εφικτό βάζοντας μικρότερες μερίδες στο γεύμα μας -συνοδευόμενο με μεγάλη σαλάτα- ή προγραμματίζοντας περισσότερη άσκηση (ακόμη κι αν πρόκειται για έναν περίπατο για χριστουγεννιάτικα ψώνια).
Θέλουμε πραγματικά να φάμε γλυκό;
Συχνά συγχέουμε το αίσθημα πείνας, που αποτελεί φυσιολογικό μηχανισμό του σώματος ειδοποιώντας ότι είναι ώρα για το επόμενο γεύμα/σνακ, με τη λιγούρα, την έντονη επιθυμία για γλυκό ή αλμυρό σνακ που διαρκεί για περίπου 10 λεπτά. Όταν πεινάμε, είναι σαφώς προτιμητέο να φάμε ένα θρεπτικό και χορταστικό γεύμα ή σνακ, ενώ, όταν αισθανόμαστε λιγούρα, μπορούμε να απασχοληθούμε με κάτι για λίγα λεπτά, όπως ένα τηλεφώνημα σε φίλο/η ή μια εργασία του σπιτιού, και το αίσθημα λιγούρας θα περάσει.
Άλλες φορές, πάλι, χρησιμοποιούμε τα γλυκά ως επιβράβευση, ως αγχολυτικό, ως τρόπο χαλάρωσης ή και ξεκούρασης. Το φαγητό, όμως, δεν μπορεί να επιλύσει, μαγικά, ενδεχόμενα προβλήματα που προκύπτουν. Είναι αναγκαίο να εστιάσουμε στο πρόβλημα που μας απασχολεί, να μετριάσουμε την έντασή του, παρά να προσπαθήσουμε να το βάλουμε, προσωρινά, στην άκρη. Επίσης, ως επιβράβευση μπορούμε να βρεθούμε με φίλους ή να αγοράσουμε ένα μικρό δωράκι στον εαυτό μας -που δεν τρώγεται-.
Επιλέγουμε το γλυκό που μας αρέσει πραγματικά.
Είναι βέλτιστο να είμαστε επιλεκτικοί με τα γλυκά που επιλέγουμε να καταναλώνουμε, εφόσον τα καταναλώνουμε για απόλαυση, κι όχι εξαιτίας της διατροφικής τους αξίας. Εάν μας προσφέρεται οποιοδήποτε γλυκό που –κατά περίπτωση- δεν μας ελκύει τόσο ή δεν θέλουμε να φάμε γλυκό εκείνη τη στιγμή, μπορούμε να αρνηθούμε ευγενικά, λέγοντας ότι θα κεραστούμε σε λίγο.
Προτιμάμε να καταναλώνουμε τα γλυκά με γεμάτο στομάχι.
Τα γλυκά δεν χορταίνουν ούτε προσφέρουν τα θρεπτικά συστατικά που έχει ανάγκη το σώμα μας. Σε περίπτωση που καταναλώσουμε γλυκό, ενώ πεινάμε ή αντί φαγητού, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να προσλάβουμε μεγαλύτερη ποσότητα γλυκού, ώστε να νιώσουμε κορεσμό. Γι’ αυτό το λόγο είναι απαραίτητο να θρέψουμε πρώτα στο σώμα μας με τα απαραίτητα θρετπικά συστατικά, ώστε να λειτουργεί σωστά, και μετά να απολαύσουμε το αγαπημένο μας γλυκό.
Τρώμε συνειδητά και απολαμβάνουμε πραγματικά το γλυκό μας.
Οι γρήγοροι ρυθμοί της καθημερινότητας μας οδηγούν στην ασυναίσθητη κατανάλωση τροφίμων. Πόσες φορές δεν έχουμε καταναλώσει ολόκληρη μερίδα φαγητού ή γλυκού, χωρίς να το αντιληφθούμε;
Όταν επιθυμούμε ένα γλυκό, ας πάρουμε μια μερίδα από αγαπημένο μας γλυκό, κι ας την απολαύσουμε τρώγοντας σε ένα ήρεμο περιβάλλον τρώγοντας μικρές μπουκιές και αργά, ούτως ώστε να απολαύσουμε τη γεύση, την υφή, τη θερμοκρασία αλλά και τα συστατικά του γλυκού. Γενικότερα τρώγοντας συνειδητά απολαμβάνουμε το γλυκό μας, οπότε και καταλαβαίνουμε ότι δεν θέλουμε και δεύτερη μερίδα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ικανοποιημένοι από τη μερίδα που φάγαμε μειώνουμε την πιθανότητα να βγούμε εκτός ορίων με τα γλυκά.
Τοποθετούμε τα γλυκά σε σημείο που δεν είναι ορατό και εύκολα προσβάσιμο.
Ένα ξένο ρητό λέει: “Out of sight, out of mind”, που σημαίνει: εκτός οπτικού πεδίου, εκτός μυαλού”.
Η κατανάλωση γλυκών -ειδικά την περίοδο των γιορτών- γίνεται λόγω συνήθειας ή λιγούρας, μιας που τα έχουμε σε προσβάσιμο σημείο, σχεδόν διάσπαρτα σε όλο το σπίτι. Η έρευνα καταδεικνύει ότι, όταν τοποθετούμε λιχουδιές σε ορατό σημείο, τότε αυξάνεται η πιθανότητα να τις καταναλώσουμε, και μάλιστα σε ποσότητα. Ενδείκνυται να τοποθετούμε τα γλυκά σε ντουλάπι που δεν ανοίγουμε συχνά, έτσι ώστε να μειώνουμε την πιθανότητα της υπερ-κατανάλωσής τους.
Μοιραζόμαστε τα γλυκά με φίλους και ανθρώπους που έχουν ανάγκη.
Η ύπαρξη ποικιλίας αλλά και ποσότητας γλυκών στο σπίτι συνιστά αναμφίβολα πειρασμό. Προτιμότερο είναι να κρατάμε μικρή ποσότητα στο σπίτι και τα υπόλοιπα να τα διαμοιράζουμε σε φίλους και συγγενείς ή σε άτομα που έχουν ανάγκη από μικρές πράξεις καλοσύνης. Ορφανοτροφεία, γηροκομεία και άλλα ιδρύματα είναι κάποια εξ αυτών που έχουν ανάγκη τέτοιων χειρονομιών.
Εν κατακλείδι, αν και εστιάζουμε στα εποχικά εδέσματα, οι γιορτές είναι ένα εφαλτήριο να περάσουμε ποιοτικότερο χρόνο με την οικογένεια και τους φίλους μας. Ας απολαύσουμε τα αγαπημένα μας γλυκά, χωρίς να θέτουμε άσκοπους και ανέφικτους περιορισμούς, αλλά συνειδητά και, αφού πρώτιστα έχουμε καλύψει τις ανάγκες του σώματός μας σε απαραίτητα θρεπτικά συστατικά.
Ασπαρτάμη και καρκίνος: τι σημαίνει η νέα κατάταξη της ασπαρτάμης;
Η ασπαρτάμη είναι μια τεχνητή γλυκαντική ουσία, 200 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη, που βρίσκεται σε χιλιάδες τρόφιμα και ποτά, και έχει πάρει έγκριση από τον FDA από το 1974. Δεκαετίες μελετών έχουν αξιολογήσει την επικινδυνότητα και την ασφάλεια της ασπαρτάμης.
Πρόσφατα, ο Διεθνής Οργανισμός Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO), κατέταξε την ασπαρτάμη ως "πιθανώς καρκινογόνα ουσια” (κατηγορία 2Β). Αυτή η απόφαση βασίστηκε σε περιορισμένα στοιχεία για τον καρκίνο του ήπατος σε μελέτες σε ανθρώπους και τρωκτικά.
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η κατηγοριοποίηση του IARC βασίζεται στον κίνδυνο (hazard) και όχι στην επικινδυνότητα (risk). Η νέα κατηγοριοποίηση έρχεται ως αποτέλεσμα 3 μελετών παρατήρησης, μέσω των οποίων δεν μπορεί να εξαχθεί αποτέλεσμα αιτίου-αιτιατού, ενώ είχαν χρησιμοποιηθεί ημερολόγια καταγραφής τροφίμων, τα οποία δεν είναι ιδιαίτερα αξιόπιστα για την έκθεση στην ασπαρτάμη. Συνεπώς, αναμένονται και χρειάζονται περαιτέρω μελέτες για τη διερεύνηση της επικινδυνότητας της ασπαρτάμης.
Ωστόσο, η Κοινή Επιτροπή FAO/WHO για τα Πρόσθετα Τροφίμων (JECFA) δήλωσε ότι τα όρια ασφαλείας για την ημερήσια ποσότητα κατανάλωσης της ασπαρτάμης δεν θα αλλάξουν, και παραμένουν ως έχουν στα 40mg/kg σωματικού βάρους, δηλαδή, 9-14 κουτάκια αναψυκτικών με ασπαρτάμη ημερησίως.
Όπως τονίζεται, η νέα ταξινόμηση δεν πρέπει να ληφθεί ως μια άμεση δήλωση ότι υπάρχει γνωστός κίνδυνος καρκίνου από την κατανάλωση ασπαρτάμης, αλλά ως μια πρόσκληση προς την επιστημονική κοινότητα να διερευνήσει καλύτερα την πιθανή καρκινογόνα δράση της ασπαρτάμης, καθώς οι μέχρι τώρα μελέτες είναι χαμηλής ποιότητας και με ασαφή συμπεράσματα.
Επιπλέον, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι στην κατηγορία 2Β, μαζί με την ασπαρτάμη βρίσκεται και το εκχύλισμα χυμού αλόης, όπως και το κόκκινο κρέας (μοσχάρι, χοιρινό, αρνί, κατσίκι). Παράλληλα, στην κατηγορία 1, δηλαδή “καρκινογόνες ουσίες”, βρίσκονται τα αλλαντικά και το αλκοόλ.
Εν κατακλείδι, με βάση τα δεδομένα δεκαετιών που υπάρχουν, και τη νέα κατηγοριοποίηση της ασπαρτάμης είναι σημαντικό να περιορίσουμε την κατανάλωση της σε περίπτωση υπερκατανάλωσης, να κάνουμε τη διατροφή μαμ λιγότερο γλυκιά, να εστιάσουμε σε φυσικά γλυκά τρόφιμα όπως τα φρούτα, και να ακολουθούμε τη Μεσογειακή Διατροφή, ως το πρότυπο που έχει επανειλημμένα συσχετιστεί με καλύτερη υγεία και χαμηλότερο κίνδυνο για καρκίνο.
Πηγές:
- Carcinogenicity of aspartame, methyleugenol, and isoeugenol https://www.thelancet.com/pdfs/journals/lanonc/PIIS1470-2045(23)00341-8.pdf
- Aspartame is a possible carcinogen: the science behind the decision https://doi.org/10.1038/d41586-023-02306-0