Μπορώ να ξεκινήσω διατροφή για απώλεια βάρους όταν έχω διατροφικές ελλείψεις;
Το αυξημένο σωματικό βάρος είναι ένα σοβαρό θέμα υγείας που απασχολεί ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού ανά τον κόσμο, ενώ παράλληλα οι μη υγιεινές διατροφικές συνήθειες, με μη θρεπτικά τρόφιμα, οδηγούν συχνά σε ελλείψεις θρεπτικών συστατικών, όπως έλλειψη σιδήρου ή φολικού οξέος.
Εάν ένα άτομο εμφανίζει διατροφικές ελλείψεις μπορεί να ξεκινήσει ένα πρόγραμμα απώλειας βάρους;
Η σύσταση των τροφίμων σε μικροθρεπτικά συστατικά, δηλαδή σε βιταμίνες, μέταλλα, και ιχνοστοιχεία, δεν είναι ανάλογη της ενεργειακής τους πυκνότητας. Συνεπώς, μια διατροφή υψηλή σε θερμίδες δεν σημαίνει ότι είναι και υψηλή σε θρεπτικά συστατικά. Αντιστρόφως, μια διατροφή χαμηλών μεν θερμίδων -αλλά όχι κάτω από 1200 θερμίδες/ημέρα- μπορεί να είναι πλήρης διατροφικά. Επομένως, ένα σωστά καταρτισμένο πρόγραμμα διατροφής, με ποικιλία θρεπτικών τροφίμων μπορεί να είναι διατροφικά επαρκές.
Συγκεκριμένα, η απώλεια βάρους συστήνεται να μην ξεπερνά το 0,5-1 κιλό την εβδομάδα. Έτσι, αποφεύγεται ο αυξημένος κίνδυνος, όχι μόνο για απώλεια μυϊκής μάζας, αλλά και για διατροφικές ελλείψεις, καθώς η συνολική ενεργειακή πρόσληψη δεν θα είναι τόσο χαμηλή, ώστε να μην είναι πλήρης σε μικροθρεπτικά συστατικά.
Επιπλέον, εφόσον η διατροφή για απώλεια βάρους είναι εξατομικευμένη και στα πλαίσια ενός υγιεινού διατροφικού προτύπου οι υπάρχουσες διατροφικές ελλείψεις λαμβάνονται υπόψιν και η διόρθωσή τους συγκαταλέγεται στους στόχους της διαιτολογικής υποστήριξης. Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι το πλάνο διατροφής και οι σχετικές οδηγίες διατροφής απευθύνονται αποκλειστικά και μόνο στις ανάγκες του κάθε ατόμου που ακολουθεί το πρόγραμμα. Μάλιστα, εφόσον γίνει διάγνωση έλλειψης συγκεκριμένου θρεπτικού συστατικού, τότε κρίνεται απαραίτητη η συμπληρωματική χορήγηση του θρεπτικού συστατικού, ώστε να αυξηθούν τα επίπεδά του άμεσα, καθώς το σώμα μας δεν μπορεί να λειτουργήσει βέλτιστα χωρίς τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά.
Τέλος, ο αδειούχος διαιτολόγος-διατροφολόγος είναι ο μοναδικός ειδικός, ο οποίος θα μπορέσει να κατευθύνει το άτομο σε πιο υγιεινές και θρεπτικές διατροφικές επιλογές, έτσι ώστε -σε συνδυασμό με τα συμπληρώματα διατροφής- να διορθωθούν οι διατροφικές ελλείψεις, και να μειωθεί ο κίνδυνος επανεμφάνισής τους στο μέλλον, λόγω μειωμένης πρόσληψης θρεπτικών συστατικών, ανεξαρτήτως εάν το άτομο επιθυμεί απώλεια βάρους ή όχι.
Εν κατακλείδι, η απώλεια βάρους παρουσία διατροφικών ελλείψεων είναι απολύτως εφικτή, χωρίς να επηρεάζεται αρνητικά η υγεία του ατόμου, εφόσον βέβαια το διατροφικό πρόγραμμα δεν είναι ακραίο. Αντιθέτως, κατά τη διάρκεια της διαιτολογικής παρέμβασης το άτομο μαθαίνει να επιλέγει πιο θρεπτικές τροφές, και να ακολουθεί ένα υγιεινό, πλήρες διατροφικά πρότυπο διατροφής, που εν συνεχεία οδηγεί σε μείωση της πιθανότητας εμφάνισης διατροφικών ελλείψεων στο μέλλον.
Πάμε στο διαιτολόγο μόνο για να χάσουμε βάρος;
Έχουμε συνδυάσει την επίσκεψη στο διαιτολόγο κυρίως με την απώλεια βάρους.
Όμως, το πεδίο του διαιτολόγου-διατροφολόγου δεν περιορίζεται μόνο στην απώλεια βάρους, αλλά έχει εκπαιδευτεί πάνω στην διαιτητική θεραπεία/αντιμετώπιση ενός μεγάλου φάσματος ασθενειών, ενώ αποτελεί αναπόσπαστο μέλος στην αντιμετώπιση χρόνιων ασθενειών σε συνεργασία με ιατρούς και ψυχολόγους.
Δηλαδή, πέρα από την απώλεια βάρους ο διαιτολόγος μπορεί να βοηθήσει και στις παρακάτω περιπτώσεις:
- Πρόσληψη ή διατήρηση σωματικού βάρους
- Βελτίωση των διατροφικών συνηθειών και της υγιούς σχέσης με το φαγητό, ανεξαρτήτως σωματικού βάρους
- Εκπαίδευση πάνω στην επίτευξη και τη διατήρηση μιας υγιεινής διατροφής, ανεξαρτήτως σωματικού βάρους
- Διαιτητική διαχείρηση χρόνιων ασθενειών, όπως για παράδειγμα σακχαρώδης διαβήτης, καρδιαγγειακά νοσήματα, υπέρταση, νεφροπάθεια και καρκίνος
- Εκπαίδευση πάνω στη διαχείρηση τροφικών αλλεργιών
- Διαιτητική αντιμετώπιση ασθενειών του γαστρεντερικού συστήματος, όπως κοιλιοκάκη (με διατροφή χωρίς γλουτένη), νόσος Crohn, ελκώδης κολίτιδα και σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου
- Εκπαίδευση και διαιτητική υποστήριξη ατόμων που θα κάνουν ή έχουν κάνει εγχειρίσεις βαριατρικής
- Συμβουλευτική πάνω στην διατροφή των ατόμων όλων των ηλικιών, από την έναρξη των στερεών τροφών σε βρέφη, έως και τη διατήρηση μιας καλής κατάστασης θρέψης σε άτομα τρίτης ηλικίας
Βλέπουμε λοιπόν, ότι ο διαιτολόγος-διατροφολόγος δεν είναι "αδυνατιστής", αλλά είναι ο ειδικός πάνω σε θέματα διατροφής στην υγεία και την ασθένεια, στην πρόληψη και την αντιμετώπιση ασθενειών.
Η υγιεινή διατροφή που δεν στερεί από το άτομο την απόλαυση του φαγητού αποτελεί στόχο κάθε προγράμματος διατροφής. Η υγιεινή διατροφή (πχ. Μεσογειακή Διατροφή) είναι σύμμαχος στην πρόληψη ασθενειών, όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ενώ η εφαρμογή των διατροφικών συστάσεων μεγάλων οργανισμών είναι απαραίτητη για τη διαιτητική διαχείριση ασθενειών και συμπτωμάτων (πχ. διατροφή στη νεφροπάθεια, ή τροποποίηση της διατροφής στη μειωμένη όρεξη).
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην πηγή πληροφόρησής μας γύρω από τη διατροφή. Δυστυχώς, πολλά είναι τα περιστατικά όπου βλέπουμε μη διαιτολόγους-διατροφολόγους ή και μη επιστήμονες υγείας να ενστερνίζονται τους τίτλους των διαιτολόγων-διατροφολόγων και των ιατρών και να δίνουν συμβουλές πάνω στην διατροφή ή στην θεραπεία ασθενειών (πχ. καρκίνου) που δεν είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες και είναι δυνητικά επικίνδυνες.
Όταν επισκέπτεστε έναν διαιτολόγο βεβαιωθείτε για τις σπουδές, και την άδεια ασκήσεων επαγγέλματος του, ή δείτε τη λίστα των κατόχων άδειας ασκήσεως του επαγγέλματος του διαιτολόγου από τον Πανελλήνιο Σύλλογο Διαιτολόγων-Διατροφολόγων. Άδεια ασκήσεως επαγγέλματος στην Ελλάδα έχουν όσοι έχουν πτυχίο από ΑΕΙ (Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο), ΤΕΙ, και κολλέγια ή έχουν σπουδάσει στο εξωτερικό και έχουν λάβει αναγνώριση του πτυχίου τους από τον ΔΟΑΤΑΠ.
Πώς διαβάζουμε και αξιολογούμε ένα επιστημονικό άρθρο;
Το σωστό διάβασμα ενός επιστημονικού άρθρου είναι τέχνη λένε, όμως στην πραγματικότητα ειναι κομμάτι της επιστήμης.
Διαβάζουμε επιστημονικές μελέτες για να ενημερώθουμε με εγκυρότητα για τα νέα επιστημονικά δεδομένα. Υπάρχουν και διάφορα είδη επιστημονικών άρθρων! Από πρωτότυπες μελέτες/άρθρα, και μετα-αναλύσεις -ομάδας όμοιων- ερευνών, έως κατευθυντήριες οδηγίες.
Ειναι πολύ σημαντικό να έχουμε βασικές γνώσεις περί του εκάστοτε επιστημονικού τομέα!
Η εισαγωγή (Ιntroduction) μας βοηθά να καταλαβουμε το ερευνητικό ερώτημα καλύτερα, δίνοντάς μας ένα υπόβαθρο, ειδικά όταν δεν είμαστε τόσο εξοικειωμένοι με το συγκεκριμένο θέμα!
Πώς θα διαβασουμε σωστά ένα επιστημονικό άρθρο;
- Ξεκινάμε με τον τίτλο και την περιληψη (Abstract) για να δούμε αν μας ενδιαφέρει, αλλά και για να κατανοήσουμε περιγραμματικώς το άρθρο και να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι για την ανάλυσή του. Το άρθρο δεν είναι βιβλίο ή ταινία για να αναγιγνώσκεται γραμμικά από την αρχή έως το τέλος.
- Συνεχίζουμε με τους συγγραφείς, την ημερομηνία δημοσιεύσεως, και το επιστημονικό περιοδικό δημοσιεύσεως. Είναι οι συγγραφείς καταρτισμένοι για τη θεματολογία του άρθρου; Είναι όντως το μέσο δημοσιεύσεως επιστημονικό περιοδικό που ακολουθεί τη διαδικασία αξιολογήσεως από ομοτίμους (peer-reviewed); Ποιός είναι ο επιστημονικός αντίκτυπος ("φήμη") του περιοδικού; Δημοσιεύει αξιόλογα άρθρα; Με εξαίρεση το μέσο δημοσίευσης (μη επιστημονικό περιοδικό) δεν θα πρέπει να αποτραπούμε από το να συνεχίσουμε την αναγνωση του άρθρου, σε περίπτωση που μας ενδιαφέρει. Θεωρητικώς, αξιολογούμε το περιεχόμενο και όχι το περιοδικό. Όμως θα πρέπει να είμαστε ακόμη προσεκτικότεροι στην ανάλυση και στην αξιολόγηση ενός άρθρου από μη σχετικούς συγγραφείς ή με σύγκρουση συμφερόντων ή σε περιοδικά που συνηθίζουν να δημοσιεύουν χαμηλής ποιότητας έρευνες.
- Συνεχίζουμε στα Συμπεράσματα (Conclusions).
- Αφού διαβάσουμε τα συμπεράσματα, πάμε στα αποτελέσματα για να κατανοήσουμε πως προέκυψαν. Αναρωτιόμαστε αν όντως οδηγούν στο αποτέλεσμα και στην εξήγηση των συγγραφέων ή αν υπάρχουν και άλλες εξηγήσεις.
- Έπειτα διαβάζουμε τη μεθοδολογία για να αξιολογήσουμε αν τα αποτελέσματα συνάδουν με τη μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε. Αφού σχηματίσουμε μία άποψη, διαβάζουμε εάν οι περιορισμοί που διαπιστώσαμε αναφέρονται και από τους συγγραφείς στην αντίστοιχη ενότητα.
- Επιστρέφουμε ξανά στα Συμπεράσματα (Conclusions) για να αξιολογήσουμε πλέον καλύτερα εάν συνάδουν με τη μεθοδολογία και τα αποτελέσματα. Μπορεί να χρειαστεί να διαβασουμε και δεύτερη φορά το άρθρο για να το κατανοήσουμε καλύτερα ή να χρειαστεί να ψαξουμε κάποιους όρους.
- Για το τέλος αφήνουμε τη Συζήτηση (Discussion) η οποία συγκρίνει τα αποτελέσματα της μελέτης με άλλες μελέτες, αναφέρει την αξία της μελέτης για την κοινωνία ή και επιστημονική κοινότητα, και προτάσεις για περαιτέρω έρευνα.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: σχεδόν ΌΛΕΣ οι μελέτες έχουν περιορισμούς και αδυναμίες.
Ας σκεφτούμε επιπλέον:
- Πότε δημοσιευτηκε; Μία αρκετά παλαιά μελέτη δεν εμπεριέχει τα συμπεράσματα τη σύγχρονης βιβλιογραφίας και ενδεχομένως να είναι αναχρονιστική.
- Υπάρχει αρθρογραφία που αναλύει την αξιοπιστία & τα αποτελέσματα του άρθρου (συνήθως σε ανασκοπήσεις, συστηματικές ανασκοπήσεις, και μετα-αναλύσεις); Υπάρχουν σχόλια από ομότιμους επιστήμονες σχετικά με το άρθρο ή κάποια ΄μετεγενέστερη διόρθωση ή σχόλια από τους συγγραφείς; Τα παραπάνω μπορούμε να τα αναζητήσουμε μέσω των αναφορών στο άρθρο από άλλα επιστημονικά άρθρα αναζητώντας τα "citations" στο "Google Scholar”.
Γιατί παίρνω κιλά ενώ δεν τρώω;
Γιατί παίρνω κιλά ενώ δεν τρώω;
Η διαχείριση του σωματικού βάρους βασίζεται στην Αρχή Διατήρησης της Ενέργειας, και αφορά αποκλειστικά το ισοζύγιο ενέργειας. Για να αυξηθεί το βάρος, θα πρέπει το άτομο να λαμβάνει περισσότερες θερμίδες απ’ ότι χρειάζεται, ενώ για να μειωθεί, λιγότερες. Βέβαια, στην καθημερινότητα, αυτό που επηρεάζει το ισοζύγιο ενέργειας είναι οι διατροφικές συνήθειες και συμπεριφορές, η σχέση με το φαγητό, η κατάσταση της σωματικής και ψυχικής υγείας, η καθημερινότητα και το επίπεδο της φυσικής δραστηριότητας.
Νιώθετε ότι παίρνετε βάρος, χωρίς να κάνετε υπερβολές στην πρόσληψη ενέργειας; Ας δούμε τι μπορεί να φταίει.
Υποεκτίμηση της πρόσληψης τροφής
Όπως αναδεικνύει και η έρευνα, τείνουμε να υποεκτιμούμε την ποσότητα - και τις θερμίδες- που λαμβάνουμε μέσω της τροφής.
Αυτό είναι λογικό εφόσον στο πιάτο μας βλέπουμε φαγητό, και όχι θερμίδες, ενώ δεν είμαστε σε θέση να υπολογίσουμε “με το μάτι” τις θερμίδες και την ποσότητα που καταναλώνουμε, ενώ κάτι τέτοιο δεν μας εξυπηρετεί στην καθημερινότητά μας. Εδώ έρχεται η σημαντικότητα του διαισθητικού τρόπου διατροφής. Καθώς έχουμε επηρεαστεί από το Κατοχικό Σύνδρομο των παλαιότερων γενεών, την κουλτούρα της δίαιτας και την γενικότερη παραπληροφόρηση γύρω από τη διατροφή, δεν είμαστε σε θέση να ακούσουμε το σώμα μας, τα σήματα πείνας και κορεσμού, με αποτέλεσμα να καταναλώνουμε περισσότερη τροφή από αυτή που ζητά το σώμα μας. Επιπλέον, τρώμε ασυναίσθητα μέσα στη μέρα και οδηγούμαστε στη συνεχή κατανάλωση σνακ, στο τσιμπολόγημα, με αποτέλεσμα να μην καταλαβαίνουμε τι τρώμε και πόσο τρώμε, και να μην απολαμβάνουμε και αυτό που τρώμε!
Επιπροσθέτως, πολλά τρόφιμα τα οποία παρουσιάζονται ως “διαιτητικά”, όπως τα κριτσίνια, τα κράκερ, και τα παξιμάδια, στην πραγματικότητα είναι θερμιδικά πυκνά τρόφιμα (αποδίδουν αρκετές θερμίδες σε μικρή ποσότητα), ενώ δαιμονοποιούνται άλλα τρόφιμα που είναι λιγότερο θερμιδικά πυκνά και χορταστικά, όπως το ψωμί ολικής άλεσης. Σημειωτέον, 1 φέτα ψωμί 30 γραμμαρίων, έχει τις θερμίδες με ένα μικρό παξιμάδι που ζυγίζει γύρω στα 20 γραμμάρια. Επιπλέον, η παρουσίαση τροφίμων ως πιο θρεπτικά ή ελαφριά (light) συμβάλλει στην υπερκατανάλωσή τους.
Το εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο είναι αδιαμφισβήτητα το εθνικό μας προϊόν, και ένας διατροφικός θησαυρός. Είναι ένα τρόφιμο, με υψηλή θρεπτική αξία, και ισχυρισμό υγείας για τη μείωση της οξείδωσης των λιπιδίων του αίματος. Στην καθημερινότητά μας είναι πολύ εύκολο να το υπερκαταναλώσουμε, και να λάβουμε αναλογικά πολλές θερμίδες (και θρεπτικά συστατικά βεβαίως) χωρίς να το καταλάβουμε, λόγω υψηλής ενεργειακής του πυκνότητας! Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα βάζουμε ελαιόλαδο στη μαγειρική και τις σαλάτες μας, όμως καλό είναι να το χρησιμοποιούμε ωμό ή προς το τέλος του μαγειρέματος, και με φειδώ.
Πέρα από τα στερεά τρόφιμα, έχουμε και τα θερμιδικά πυκνά ροφήματα, όπως ροφήματα καφέ-σοκολάτας που είναι πλούσια σε λιπαρά και σάκχαρα, και το αλκοόλ. Το αλκοόλ είναι άλλος παράγοντας που μπορεί να μας οδηγήσει εύκολα σε αυξημένη ενεργειακή πρόσληψη, καθώς τα αλκοολούχα ποτά και cocktail είναι θερμιδικά πυκνά ροφήματα, χωρίς να προσφέρουν θρεπτικά συστατικά ή κορεσμό. Επίσης, είναι εύκολο να παρασυρθούμε σε κατανάλωση αρκετών ποτών σε μικρό χρονικό διάστημα, όπως και να ξεπεράσουμε τη σύσταση της κατανάλωσης των 7 ποτών την εβδομάδα.
Τέλος, μέσα στην ημέρα, και και την εβδομάδα η διατροφική μας συμπεριφορά αλλάζει. Δηλαδή, μπορεί τη μέρα να τρώμε λίγο, με αποτέλεσμα να υπερκαταναλώνουμε τροφή το βράδυ, ή να τρώμε υποθερμιδικά ή ισοθερμιδικά μέσα στην εβδομάδα και το Σαββατοκύριακο να υπερκαταναλώνουμε τροφή, με αποτέλεσμα να βρισκόμαστε σε θετικό ισοζύγιο ενέργειας.
Υπερεκτίμηση της φυσικής δραστηριότητας
Η υπερεκτίμηση των επιπέδων φυσικής δραστηριότητας είναι επίσης κοινό εύρημα σε μελέτες. Τείνουμε να υπερεκτιμούμε την άσκηση που κάνουμε, και την ενέργεια που δαπανούμε μέσω της άσκησης. Μάλιστα, ενώ τα έξυπνα ρολόγια καταγράφουν πολύ σωστά την άσκηση, δεν υπολογίζουν σωστά την ενέργεια που δαπανάται κατά την άσκηση. Επιπροσθέτως, μετά την άσκηση, ορισμένοι υπερκαταναλώνουν τροφή, με την σκέψη ότι τα “κέρδισαν” μέσω της άσκησης.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι η άσκηση έχει πολλά οφέλη για την μακροπρόθεσμη υγεία και λειτουργικότητα του σώματος, πέρα από την “καύση θερμίδων”.
Φαρμακευτική αγωγή που οδηγεί σε κατακράτηση υγρών ή αύξηση της όρεξης
Το ισοζύγιο ενέργειας μπορεί να επηρεάζεται από την τροφή που καταναλώνουμε και την άσκηση που κάνουμε, όμως εξωτερικοί παράγοντες όπως φαρμακευτική αγωγή μπορεί να αυξήσουν τα επίπεδα πείνας, ή να οδηγήσουν σε κατακράτηση υγρών με αποτέλεσμα αυξημένο νούμερο και στη ζυγαριά. Σε κατακράτηση υγρών οδηγούν φάρμακα όπως αντι-υπερτασικά, αντισυλληπτικά, τα κορτικοστεροειδή, και τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα, ενώ ορισμένα αντικαταθλιπτικά, κορτικοστεροειδή και αντιισταμινικά φάρμακα μπορεί να αυξήσουν τα επίπεδα πείνας.
Υποθυρεοειδισμός
Οι θυρεοειδικές ορμόνες ρυθμίζουν τη λειτουργία του σώματος, των βιοχημικών αντιδράσεων που αποκαλούμε “μεταβολισμό”. Ο υποθυρεοειδισμός οδηγεί σε αύξηση του σωματικού βάρους και σε δυσκολία απώλειας βάρους, όταν δεν έχει γίνει διάγνωση ή δεν λαμβάνεται η -κατάλληλη- αγωγή.
Όταν η λειτουργία του θυρεοειδούς αδένα ρυθμιστεί, τότε παύει να επηρεάζει και το βάρος.
Εν κατακλείδι, διατροφικές πρακτικές και ο τρόπος ζωής, όπως και η κατάσταση υγείας μας, μπορεί να μας οδηγήσουν στο θετικό ισοζύγιο ενέργειας, χωρίς να το καταλάβουμε! Συνεπώς, χρειάζεται οργάνωση και συνειδητότητα στη μέρα μας, και στις διατροφικές μας συμπεριφορές, όπως και σωστή ενημέρωση γύρω από τη διατροφή. Φυσικά, ο τακτικός έλεγχος της κατάστασης υγείας μας είναι σημαντικός, όπως και η ενημέρωση μας για παρενέργειες φαρμάκων και σωστή διαχείριση χρήσης φαρμάκων, όπως τα κορτικοστεροειδή που απαιτούν μεταβολές στη διατροφή.
Πηγές:
Oostenbach LH, Slits E, Robinson E, Sacks G. Systematic review of the impact of nutrition claims related to fat, sugar and energy content on food choices and energy intake. BMC Public Health. 2019 Oct 15;19(1):1296. doi: 10.1186/s12889-019-7622-3. PMID: 31615458; PMCID: PMC6794740.
Fuentes Artiles R, Staub K, Aldakak L, Eppenberger P, Rühli F, Bender N. Mindful eating and common diet programs lower body weight similarly: Systematic review and meta-analysis. Obes Rev. 2019 Nov;20(11):1619-1627. doi: 10.1111/obr.12918. Epub 2019 Aug 1. PMID: 31368631.
Dyrstad SM, Hansen BH, Holme IM, Anderssen SA. Comparison of self-reported versus accelerometer-measured physical activity. Med Sci Sports Exerc. 2014 Jan;46(1):99-106. doi: 10.1249/MSS.0b013e3182a0595f. PMID: 23793232.
Poslusna K, Ruprich J, de Vries JH, Jakubikova M, van't Veer P. Misreporting of energy and micronutrient intake estimated by food records and 24 hour recalls, control and adjustment methods in practice. Br J Nutr. 2009 Jul;101 Suppl 2:S73-85. doi: 10.1017/S0007114509990602. PMID: 19594967.
Fontenelle LC, Feitosa MM, Severo JS, Freitas TE, Morais JB, Torres-Leal FL, Henriques GS, do Nascimento Marreiro D. Thyroid Function in Human Obesity: Underlying Mechanisms. Horm Metab Res. 2016 Dec;48(12):787-794. doi: 10.1055/s-0042-121421. Epub 2016 Dec 6. PMID: 27923249.
To άρθρο γράφτηκε από την Δρ Μαντζώρου Μαρία και δημοσιεύτηκε αρχικά στo Fitness Motivation Hellas
Φωτογραφία από το Bovary. gr