Σιδηροπενική αναιμία: αιτίες και διατροφική αντιμετώπιση
O σίδηρος είναι απαραίτητος για τη σύνθεση της αιμοσφαιρίνης των ερυθρών αιμοσφαιρίων, που μεταφέρει το οξυγόνο στον οργανισμό μας, και της μυοσφαιρίνης, που αποθηκεύει οξυγόνο στους μύες και τους ιστούς.
Επιπλέον, ο σίδηρος είναι απαραίτητος για διάφορα ένζυμα και πρωτεΐνες, καθώς και ορμόνες και νευροδιαβιβαστές.
Η έλλειψη σιδήρου αποτελεί την πιο συχνή έλλειψη θρεπτικού συστατικού και οδηγεί στη σιδηροπενική αναιμία.
Τα συμπτώματά της είναι κούραση και έλλειψη ενέργειας, δυσκολία στην αναπνοή, ταχυπαλμίες και χλομή όψη, ενώ λιγότερο συχνά συμπτώματα είναι η τριχόπτωση, η φαγούρα, ο πονοκέφαλος, η δυσφαγία, έλκη στις γωνίες των χειλιών και η λεία ή με έλκη γλώσσα. Η έλλειψη σιδήρου συνδέεται με διαταραγμένη ικανότητα σωματικής εργασίας, αναπαραγωγής και γνωστικής και ψυχοκινητικής ανάπτυξης.
Η διάγνωση γίνεται με εξετάσεις αίματος και συγκεκριμένα η χαμηλή αιμοσφαιρίνη, ο χαμηλός αριθμός, το μικρό μέγεθος και λιγότερο κόκκινο χρώμα των ερυθρών αιμοσφαιρίων, καθώς και η χαμηλή φερριτίνη είναι ενδεικτικά της αναιμίας.
Οι αιτίες της σιδηροπενικής αναιμίας μπορεί να είναι είτε η αιμορραγία, συνήθως από το γαστρεντερικό σύστημα, λόγω έλκους στομάχου, καρκίνου του στομάχου ή εντέρου, είτε η αυξημένη ροή περιόδου ή η εγκυμοσύνη, όπου ο οργανισμός έχει αυξημένες ανάγκες σιδήρου. Επιπλέον, η σιδηροπενική αναιμία είναι συχνή σε άτομα με χρόνια νεφρική νόσο, κοιλιοκάκη, νόσο Crohn και ελκώδη κολίτιδα. Διατροφική έλλειψη σιδήρου είναι λιγότερο συχνή, αλλά πολύ πιθανή εάν λείπουν πηγές σιδήρου από τη διατροφή.
Η αντιμετώπιση της σιδηροπενικής αναιμίας έγκειται στη λήψη συμπληρωμάτων σιδήρου, καθώς και στη θεραπεία της υποκείμενης νόσου που προκάλεσε την έλλειψη. Επιπλέον, κατά τη θεραπεία και μετά, είναι θεμιτή η αύξηση της ποσότητας σιδήρου της διατροφής.
Ο σίδηρος βρίσκεται σε δύο μορφές, σαν αιμικός και μη αιμικός σίδηρος, όταν είναι συνδεδεμένος με την αίμη ή ελεύθερος, αντίστοιχα.
Ο αιμικός σίδηρος, που βρίσκεται σε ζωικές πηγές, είναι πιο άμεσα και εύκολα απορροφήσιμος σε σχέση με το μη αιμικό σίδηρο. Παλαιότερα το σπανάκι θεωρούνταν πολύ καλή πηγή σιδήρου, που έγινε ιδιαίτερα γνωστή με τον Popeye. Όμως οι ερευνητές είχαν κάνει λάθος στον υπολογισμό! Το σπανάκι, όπως και άλλα σκούρα πράσινα λαχανικά, περιέχουν σίδηρο, όχι όμως όπως οι ζωικές πηγές.
Παρακάτω παρουσιάζονται εύκολοι τρόποι για αύξηση της πρόσληψης σιδήρου:
1. Η βιταμίνη C βοηθάει στην απορρόφηση του σιδήρου, συνεπώς μπορείτε να καταναλώνετε πορτοκαλάδα μαζί με το συμπλήρωμα σιδήρου.
2. Συνοδεύστε το γεύμα σας με πορτοκαλάδα για καλύτερη απορρόφηση του σιδήρου της διατροφής.
3. Προτιμείστε πηγές σιδήρου όπως το κρέας, το ψάρι και το τόφου, τα αυγά, τα όσπρια και τα φασόλια, οι ξηροί καρποί και τα φρούτα, καθώς και τα εμπλουτισμένα με σίδηρο δημητριακά.
4. Το ασβέστιο δυσχεραίνει την απορρόφηση σιδήρου, οπότε αποφύγετε την κατανάλωση γάλακτος και γαλακτοκομικών μαζί με πηγές ή συμπλήρωμα σιδήρου.
Η σιδηροπενική αναιμία, αν μείνει αθεράπευτη, μπορεί να οδηγήσει σε υπολειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και ευαισθησία σε ασθένειες και μολύνσεις. Σε περίπτωση ασθένειας, όμως, το συμπλήρωμα σιδήρου δεν είναι καλή επιλογή, καθώς μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη του μικροοργανισμού που είναι υπεύθυνος για την ασθένεια.
Είναι πολλές οι πηγές του σιδήρου και μια υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη και στη θεραπεία των διαφόρων τύπων αναιμίας.
Κέτσαπ ή μουστάρδα;
Team ketchup ή team μουστάρδα; Δύο κλασσικές σάλτσες που σχεδόν όλοι μας έχουμε δοκιμάσει!
Έχουμε ποικιλία στις σάλτσες, και πλέον κάθε εταιρεία έχει και τις δικές της παραλλαγές και συνταγές! Οι κλασσικές και αγαπημένες μας, η κέτσαπ και η μουστάρδα χρησιμοποιούνται ευρέως για να δώσουν γεύση στα φαγητά, ενώ η μουστάρδα χρησιμοποιείται και σε dressing για σαλάτες και σε μαρινάδες για κοτόπουλο!
Ποιά είναι όμως η πιο καλή επιλογή διατροφικά;
Και οι δύο σάλτσες έχουν σχετικά λίγες θερμίδες ανά κουταλιά της σούπας, με την ketcup να έχει 19 θερμίδες, και τη μουστάρδα να έχει 9 θερμίδες ανά κουταλιά. Επίσης, και οι δύο σάλτσες περιέχουν αντιοξειδωτικά!
Βέβαια, η μουστάρδα στην κλασσική της συνταγή είναι μια πολυ καλη επιλογή, χωρίς προσθήκη ζάχαρης, ενώ η ketchup περιέχει αρκετή ζάχαρη, και είναι πιο ευκολο να υπερκαταναλωθεί, άρα να οδηγήσει σε αυξημένη κατανάλωση ζάχαρης, και θερμίδων!
Σε αυτό το σημείο μάλιστα είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ορισμένες εταιρίες διαφημίζουν οτι έχουν κέτσαπ "με στέβια". Αυτό όμως δεν σημαίνει απαραίτητα οτι δεν περιέχουν και ζάχαρη!!! Δηλαδή, μπορεί να περιέχουν και ζάχαρη και στέβια. Είναι σημαντικό να διαβάζουμε τις ετικέτες των προϊόντων που θέλουμε να αγοράσουμε, καθώς έτσι βρίσκουμε το τι ακριβώς αγοράζουμε, και δεν παρασυρόμαστε απο τη διαφήμιση του μπροστινού μέρους της συσκευασίας!
Πώς θα καταναλώσετε με σύνεση την κέτσαπ;
1. Αναμείξτε την με γιαούρτι για να αυξηθεί ο όγκος της σάλτσας!
2. Διαβάστε τις διατροφικές ετικέτες και επιλέξτε την κέτσαπ με την λιγότερη ή την καθόλου προσθήκη ζάχαρης!
3. Καταναλώστε την μαζί με άλλες σάλτσες, πχ. μουστάρδα!
4. Μπορείτε να φτιάξετε τη δική σας κέτσαπ!
Πάμε στο διαιτολόγο μόνο για να χάσουμε βάρος;
Έχουμε συνδυάσει την επίσκεψη στο διαιτολόγο κυρίως με την απώλεια βάρους.
Όμως, το πεδίο του διαιτολόγου-διατροφολόγου δεν περιορίζεται μόνο στην απώλεια βάρους, αλλά έχει εκπαιδευτεί πάνω στην διαιτητική θεραπεία/αντιμετώπιση ενός μεγάλου φάσματος ασθενειών, ενώ αποτελεί αναπόσπαστο μέλος στην αντιμετώπιση χρόνιων ασθενειών σε συνεργασία με ιατρούς και ψυχολόγους.
Δηλαδή, πέρα από την απώλεια βάρους ο διαιτολόγος μπορεί να βοηθήσει και στις παρακάτω περιπτώσεις:
- Πρόσληψη ή διατήρηση σωματικού βάρους
- Βελτίωση των διατροφικών συνηθειών και της υγιούς σχέσης με το φαγητό, ανεξαρτήτως σωματικού βάρους
- Εκπαίδευση πάνω στην επίτευξη και τη διατήρηση μιας υγιεινής διατροφής, ανεξαρτήτως σωματικού βάρους
- Διαιτητική διαχείρηση χρόνιων ασθενειών, όπως για παράδειγμα σακχαρώδης διαβήτης, καρδιαγγειακά νοσήματα, υπέρταση, νεφροπάθεια και καρκίνος
- Εκπαίδευση πάνω στη διαχείρηση τροφικών αλλεργιών
- Διαιτητική αντιμετώπιση ασθενειών του γαστρεντερικού συστήματος, όπως κοιλιοκάκη (με διατροφή χωρίς γλουτένη), νόσος Crohn, ελκώδης κολίτιδα και σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου
- Εκπαίδευση και διαιτητική υποστήριξη ατόμων που θα κάνουν ή έχουν κάνει εγχειρίσεις βαριατρικής
- Συμβουλευτική πάνω στην διατροφή των ατόμων όλων των ηλικιών, από την έναρξη των στερεών τροφών σε βρέφη, έως και τη διατήρηση μιας καλής κατάστασης θρέψης σε άτομα τρίτης ηλικίας
Βλέπουμε λοιπόν, ότι ο διαιτολόγος-διατροφολόγος δεν είναι "αδυνατιστής", αλλά είναι ο ειδικός πάνω σε θέματα διατροφής στην υγεία και την ασθένεια, στην πρόληψη και την αντιμετώπιση ασθενειών.
Η υγιεινή διατροφή που δεν στερεί από το άτομο την απόλαυση του φαγητού αποτελεί στόχο κάθε προγράμματος διατροφής. Η υγιεινή διατροφή (πχ. Μεσογειακή Διατροφή) είναι σύμμαχος στην πρόληψη ασθενειών, όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ενώ η εφαρμογή των διατροφικών συστάσεων μεγάλων οργανισμών είναι απαραίτητη για τη διαιτητική διαχείριση ασθενειών και συμπτωμάτων (πχ. διατροφή στη νεφροπάθεια, ή τροποποίηση της διατροφής στη μειωμένη όρεξη).
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην πηγή πληροφόρησής μας γύρω από τη διατροφή. Δυστυχώς, πολλά είναι τα περιστατικά όπου βλέπουμε μη διαιτολόγους-διατροφολόγους ή και μη επιστήμονες υγείας να ενστερνίζονται τους τίτλους των διαιτολόγων-διατροφολόγων και των ιατρών και να δίνουν συμβουλές πάνω στην διατροφή ή στην θεραπεία ασθενειών (πχ. καρκίνου) που δεν είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες και είναι δυνητικά επικίνδυνες.
Όταν επισκέπτεστε έναν διαιτολόγο βεβαιωθείτε για τις σπουδές, και την άδεια ασκήσεων επαγγέλματος του, ή δείτε τη λίστα των κατόχων άδειας ασκήσεως του επαγγέλματος του διαιτολόγου από τον Πανελλήνιο Σύλλογο Διαιτολόγων-Διατροφολόγων. Άδεια ασκήσεως επαγγέλματος στην Ελλάδα έχουν όσοι έχουν πτυχίο από ΑΕΙ (Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο), ΤΕΙ, και κολλέγια ή έχουν σπουδάσει στο εξωτερικό και έχουν λάβει αναγνώριση του πτυχίου τους από τον ΔΟΑΤΑΠ.
Μπορεί η διατροφή να βοηθήσει τη σχολική επίδοση;
Μια διατροφή επαρκή σε συστατικά είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη του εγκεφάλου και την γνωστική λειτουργία. Μάλιστα διατροφικές ελλείψεις κατά την εμβρυική και την βρεφική ηλικία επηρεάζουν αρνητικά την ανάπτυξη και λειτουργία του εγκεφάλου [1,2] και πιθανώς και την συμπεριφορά [3].
Κομμάτια της γνωστικής λειτουργίας αποτελούν η προσοχή, η μνήμη, η σκέψη, η εκμάθηση και η αντίληψη [4], που είναι αλληλένδετες με την ακαδημαϊκη πρόοδο. Μάλιστα, μελέτες δείχνουν ότι η υποθρεψία και η χαμηλής ποιότητας διατροφή από την εμβρυική [5] και παιδική ηλικία [6] έχουν μακροπρόθεση επιρροή στη γωστική λειτουργία και την σχολική πρόοδο [7][8].
Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε ότι η διατροφή των παιδιών απομακρύνεται από τα υγιεινά και παραδοσιακά πρότυπα διατροφής [9,10]. Παράλληλα, τα ποσοτά υπέρβαρου & παχυσαρκίας αυξάνονται [11], γεγονός που επηρεάζει την κατάσταση υγείας των παιδιών και των εφήβων [12,13], ενώ παράλληλα η καλύτερη κατάσταση υγείας σχετίζεται και με καλυτερη επίδοση στο σχολείο [14].
Πληθώρα μελετών ανά τον κόσμο έχει αναδείξει τη συσχέτιση μεταξύ ποιότητας διατροφής και ακαδημαικής επίδοσης σε παιδιά και εφήβους. Μάλιστα, φαίνεται οτι η Μεσογειακή Διατροφή σχετίζεται με καλύτερη επίδοση στην ανάγνωση και κατανόηση σε παιδιά των πρώτων τάξεων του δημοτικού, ενώ σε παιδιά μεγαλύτερων τάξεων και σε εφήβους φαίνεται να σχετίζεται με καλύτερη επίδοση γενικά, καθώς και στα μαθηματικά, τη φυσική και τη γλώσσα. Επίσης, υψηλότερη προσκόλληση στη Μεσογειακή Διατροφή, χετίζεται με καλύτερες στρατηγικές επεξεργασίας & οργάνωσης, κριτική σκέψη, αυτορρύθμιση, συνήθειες χρόνου & μελέτης, αυτοαποτελεσματικότητα, αυτορρύθμιση της προσπάθειας, και εγγενώς προσανατολισμένους στόχους στους εφήβους.
Παράλληλα, η προσκόλληση σε μια υγιεινή διατροφή, πέρα από τη Μεσογειακή Διατροφή σχετίζεται με καλύτερη ακαδημαϊκή πρόοδο, ακόμη και 1 χρόνο αργότερα, ενώ η βελτίωση των συνηθειών επίσης φαίνεται να σχετίζεται με καλυτερη απόδοση. Αντιθέτως, προσκόληση σε “Δυτικού” τύπου διατροφή σχετίζεται με χειρότερη σχολική επίδοση και γνωστική λειτουργία.
Αναφορικά με τις συνήθειες σίτισης, τα τακτικά γεύματα και η λήψη (υψηλής ποιότητας) πρωϊνού σχετίζονται με καλλυτερη πρόοδο στο σχολείο και τους βαθμούς, ειδικά κοντά σε περίοδο εξετάσεων.
Αναφορικά με συγκεκριμένα τρόφιμα και ομάδες τροφίμων, η υψηλή πρόσληψη φρου΄των και λαχανικών, τα προϊόντα ολικής άλεσης, το γάλα, το ψάρι και οι άλλες πηγές πρωτεϊνης έχουν σχετιστεί με καλύτερη επίδοση, ενώ αντιθέτως, η τακτική κατανάλωση χυμών, αναψυκτικών, ενεργειακών ποτών και γρήγορου φαγητού και μη θρεπτικών σνακ υψηλών σε λιπαρά, ζαχαρη και αλάτι σχετίζονται με χειρίτερη επίδοση.
Λίγες μέλετες έχουν γίνει σχετικά με την βελτίωση των διατροφικών συνηθειών των μαθητών για βελτίωση της σχολικής προόδου. Όφελος φαίνεται να υπάρχει μετά από βελτίωση του σχολικού διατροφικού περιβάλλοντος για παιδιά με υπερβάλλον σωματικο βάρος, ενώ παρεμβάσεις που αφορούν όλο το φάσμα του υγιεινού τρόπου ζωής οδηγούν σε βελτίωση παραγόντων υγείας και ακαδημαϊκής προόδου, ειδικά σε παιδιά χαμηλού κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου. Τέλος, σε παιδιά που βρίσκονται σε κίνδυνο υποθρεψίας ωφελούνται περισσότερο με την κατανάλωση πρωινού.
Σύφμωνα με την παρούσα βιβλιογραφία, η μακροπρόθεσμη προσκόλληση σε μια υγιεινή διατροφή, με τακτικά γεύματα, πρωινό και θρεπτικά σνακ, στα πλαίσια ενός υγιεινού τρόπου ζωής μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά και τους εφήβους να έχουν καλύτερη επίδοση στο σχολείο.
Πηγές
1. Kretchmer, N.; Beard, J.L.; Carlson, S. The role of nutrition in the development of normal cognition. Am J Clin Nutr 1996, 63, 997S-1001S, doi:10.1093/ajcn/63.6.997.
2. Nyaradi, A.; Li, J.; Hickling, S.; Foster, J.; Oddy, W.H. The role of nutrition in children's neurocognitive development, from pregnancy through childhood. Front Hum Neurosci 2013, 7, 97, doi:10.3389/fnhum.2013.00097.
3. Wauben, I.P.; Wainwright, P.E. The influence of neonatal nutrition on behavioral development: a critical appraisal. Nutr Rev 1999, 57, 35-44, doi:10.1111/j.1753-4887.1999.tb01776.x.
4. Bhatnagar, S.; Taneja, S. Zinc and cognitive development. Br J Nutr 2001, 85 Suppl 2, S139-145, doi:10.1079/bjn2000306.
5. de Rooij, S.R.; Wouters, H.; Yonker, J.E.; Painter, R.C.; Roseboom, T.J. Prenatal undernutrition and cognitive function in late adulthood. Proceedings of the National Academy of Sciences 2010, 107, 16881-16886, doi:10.1073/pnas.1009459107.
6. Black, R.E.; Allen, L.H.; Bhutta, Z.A.; Caulfield, L.E.; de Onis, M.; Ezzati, M.; Mathers, C.; Rivera, J. Maternal and child undernutrition: global and regional exposures and health consequences. Lancet 2008, 371, 243-260, doi:10.1016/s0140-6736(07)61690-0.
7. Engle, P.L.; Fernández, P.D. INCAP Studies of Malnutrition and Cognitive Behavior. Food and Nutrition Bulletin 2010, 31, 83-94, doi:10.1177/156482651003100109.
8. Nyaradi, A.; Li, J.; Foster, J.K.; Hickling, S.; Jacques, A.; O'Sullivan, T.A.; Oddy, W.H. Good-quality diet in the early years may have a positive effect on academic achievement. Acta Paediatr 2016, 105, e209-218, doi:10.1111/apa.13324.
9. Lauria, L.; Spinelli, A.; Cairella, G.; Censi, L.; Nardone, P.; Buoncristiano, M. Dietary habits among children aged 8-9 years in Italy. Ann Ist Super Sanita 2015, 51, 371-381, doi:10.4415/ann_15_04_20.
10. Tambalis, K.D.; Panagiotakos, D.B.; Psarra, G.; Sidossis, L.S. Insufficient Sleep Duration Is Associated With Dietary Habits, Screen Time, and Obesity in Children. J Clin Sleep Med 2018, 14, 1689-1696, doi:10.5664/jcsm.7374.
11. Nittari, G.; Scuri, S.; Petrelli, F.; Pirillo, I.; di Luca, N.M.; Grappasonni, I. Fighting obesity in children from European World Health Organization member states. Epidemiological data, medical-social aspects, and prevention programs. Clin Ter 2019, 170, e223-e230, doi:10.7417/ct.2019.2137.
12. Turer, C.B.; Lin, H.; Flores, G. Health status, emotional/behavioral problems, health care use, and expenditures in overweight/obese US children/adolescents. Acad Pediatr 2013, 13, 251-258, doi:10.1016/j.acap.2013.02.005.
13. Hadjiyannakis, S.; Ibrahim, Q.; Li, J.; Ball, G.D.C.; Buchholz, A.; Hamilton, J.K.; Zenlea, I.; Ho, J.; Legault, L.; Laberge, A.M., et al. Obesity class versus the Edmonton Obesity Staging System for Pediatrics to define health risk in childhood obesity: results from the CANPWR cross-sectional study. Lancet Child Adolesc Health 2019, 3, 398-407, doi:10.1016/s2352-4642(19)30056-2.
14. Basch, C.E. Healthier students are better learners: a missing link in school reforms to close the achievement gap. J Sch Health 2011, 81, 593-598, doi:10.1111/j.1746-1561.2011.00632.x.