Σε ποιά τρόφιμα εστιάζουμε κατά τη νηστεία;
Η νηστεία που επιβάλλει η Ελληνο-Ορθόδοξη εκκλησία φαίνεται να προσομοιάζει τη Μεσογειακή Διατροφή και τις ημι-χορτοφαγικές δίαιτες. Επίσης, σχετίζεται με αρκετά οφέλη για την υγεία, συμπεριλαμβανομένου του ελέγχου του σωματικού βάρους και τη ρύθμιση της γλυκόζης του αίματος.
Νηστεία: Κάνει καλό στην υγεία μας;
Ένα από πιο κοινά λάθη που κάνουν τα άτομα που νηστεύουν είναι οτι δεν δίνουν μεγάλη έμφαση στην επαρκή πρόσληψη πρωτεΐνης, ενώ εστιάζουν στην κατανάλωση υδατανθράκων (συνήθως στην υπερκατανάλωση ψωμιού ή ζυμαρικών) για κορεσμό.
Τέσσερις ομάδες τροφίμων αποτελούν καλές πηγές πρωτεΐνης και είναι καλό να εστιάσουμε κατά τη διάρκεια της νηστείας:
Ξηροί καρποί και σπόροι και τα βούτυρά τους:
Οι ξηροί καρποί και σπόροι και τα βούτυρά τους αποτελούν πηγές πρωτεΐνης, καλών λιπαρών, φυτικών ινών και πληθώρας μικροθρεπτικών συστατικών και μπορούν να προστεθούν σε πρωινά γεύματα & σνακ, όπως χυλός βρώμης με μπανάνα, ξηρούς καρπούς και φυστικοβούτυρο, μπάρες βρώμης με σπόρους και το κλασσικό ψωμί με ταχίνι & μέλι, ενώ οι ξηροί καρποί μπορούν να προστεθούν σε σνακ μαζί με φρούτα!
Σόγια & τα προϊόντα της:
Λίγα τρόφιμα έχουν τόσες χρήσεις και συνταγές, όσο η σόγια. Η σόγια είναι ένα όσπριο με πρωτεΐνη υψηλής βιολογικής αξίας, πηγή βιταμινών του συμπλέγματος Β, Μαγγανίου, Φωσφόρου, Βιταμίνης Κ, Μαγνήσιου και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ποικιλοτρόπως.
Από σνακ ως φασόλια σόγιας (emadame beans), εως κιμάς σόγιας, γιαούρτι, τυρί και ρόφημα σόγιας, ή τόφου οι συνταγές είναι αμέτρητες!
Αναφορικά με τα υποκατάστατα γαλακτοκομικών, τα προϊόντα σόγιας αποτελούν εξαιρετική επιλογή κατά τη νηστεία καθώς περιέχουν περισσότερη πρωτεΐνη, σε σχέση με άλλα υποκατάστατα.
Όσπρια:
Τα όσπρια αποτελούν εξαιρετική πηγή πρωτεΐνης, υδατανθράκων και φυτικών ινών, καθώς και Σιδήρου ενώ υπάρχουν πολλές συνταγές στις οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν, από σούπα, εως σε σαλάτα, και σε φαλάφελ, χούμους, ενώ πλέον εύκολα βρίσκουμε και ζυμαρικά από όσπρια, καθώς και έτοιμα μαγειρεμένα όσπρια.
Συνδυάστε τα όσπρια με ρύζι ή ψωμί ή άλλα σιτηρά για να συμπληρώστε στο πιάτο σας τα απαραίτητα αμινοξέα που λείπουν από τα όσπρια.
Θαλασσινά:
Τα θαλασσινά αποτελούν μέρος της νηστείας! Αποτελούν εξαιρετική πηγή πρωτεϊνης! Μπορούν να μαγειρευτούν ως κυρίως γεύματα σε πληθώρα συνταγών, όπως μαγειρευτά ή κοκκινιστά, με ζυμαρικά ή με ρύζι, ή γεμιστά καλαμάρια.
Η νηστεία αποτελεί ευκαιρία δοκιμής νέων τροφίμων και συνταγών φυτικής προέλευσης!
Θυμηθείτε να εντάξετε στη διατροφή σας πληθώρα λαχανικών (περιέχουν και τα λαχανικά πρωτεϊνη) και μανιτάρια (δεν περιέχουν τόση πρωτεΐνη όσο διαφημίζεται αλλα είναι εξαιρετικά θρεπτικά), ενώ μπορείτε να δοιμάσετε και άλλα τρόφιμα όπως κινόα (πλήρη πρωτεΐνη & φυτικές ίνες), και διατροφική μαγιά (περιέχει βιταμίνη Β12 & θυμίζει τυρί)!
Ο ρόλος των ελεύθερων σακχάρων στη διατροφή μας
O Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει τη μείωση της ημερήσιας κατανάλωσης ελεύθερων σακχάρων από το 10% που προτεινόταν έως τώρα στο 5% των συνολικών θερμίδων, που μεταφράζεται σε περίπου 7 κ.γ. ελεύθερων σακχάρων την ημέρα ή για παράδειγμα 7 κ.γ. ζάχαρη ή μέλι ή σιρόπι ή 1 κουτάκι αναψυκτικού.
Έτσι, τον τελευταίο καιρό όλο και συχνότερα ακούμε συμβουλές για μείωση ή πλήρη αποφυγή της ζάχαρης από τη διατροφή μας, πόσο κακό κάνει η ζάχαρη στην υγεία μας, βιβλία συνταγών χωρίς ζάχαρη γίνονται bestsellers, ενώ ακόμη μια δίαιτα που ακολουθούν διάσημοι απαγορεύει εντελώς τη ζάχαρη από τη διατροφή.
Αυτό που φαίνεται να προκαλεί σύγχυση είναι οι όροι και η χρήση των όρων ζάχαρη και ελεύθερα σάκχαρα.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα της σύγχυσης που προκαλείται από τη χρήση των παραπάνω όρων είναι η έκδοση συνταγών «χωρίς ζάχαρη», όπου η ζάχαρη (λευκή ή μαύρη) αντικαθίσταται με σιρόπια, άλλα θερμιδικά και μη θερμιδικά γλυκαντικά ή φρουκτόζη, καθώς και η νέα δίαιτα που απαγορεύει κάθε τρόφιμο με ζάχαρη, ακόμη και το γάλα και τα φρούτα, με αρνητικές για την υγεία επιπτώσεις.
Επομένως, πρέπει να ξεχωρίσουμε τη ζάχαρη και τα ελεύθερα σάκχαρα από αυτά που φυσικά υπάρχουν στα τρόφιμα, ώστε να κάνουμε πιο υγιεινές επιλογές. Ως ελεύθερα σάκχαρα (free sugars) ορίζουμε τους μονο- και δισακχαρίτες που προστίθενται στα τρόφιμα κατά την παρασκευή ή επεξεργασία τους, καθώς και τα σάκχαρα που βρίσκονται στους χυμούς και το μέλι.
Πολλές φορές, όμως, η λέξη ζάχαρη (ή sugar) χρησιμοποιείται για όλα τα σάκχαρα, είτε βρίσκονται φυσιολογικά στα τρόφιμα, όπως τα φρούτα, τα λαχανικά και το γάλα, είτε τις γλυκαντικές ουσίες που χρησιμοποιούμε για την παρασκευή ή προσθέτουμε σε τρόφιμα, όπως η ζάχαρη (λευκή ή μαύρη), το μέλι, η φρουκτόζη, το σιρόπι αγαύης ή σφενδάμου και άλλα, μπερδεύοντας έτσι τους καταναλωτές.
Ενώ στη φύση τα σάκχαρα βρίσκονται στα τρόφιμα μαζί με φυτικές ίνες, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία, στα επεξεργασμένα τρόφιμα τα ελεύθερα σάκχαρα δεν περιέχουν τις ευεργετικές αυτές ουσίες. Μάλιστα, τα ελεύθερα σάκχαρα έχουν ενοχοποιηθεί ως κύρια αιτία για τη φθορά των δοντιών, η αυξημένη κατανάλωσή τους συμβάλλει στην αύξηση του σωματικού βάρους, ειδικά όταν πρόκειται για ποτά με πρόσθετα σάκχαρα.
Ιδιαίτερα σε άτομα με υπερβάλλον σωματικό βάρος, που διάγουν μια καθιστική ζωή, η υπερκατανάλωση ελεύθερων σακχάρων μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων, σακχαρώδους διαβήτη και άλλων παθήσεων.
Πολλά είναι τα τρόφιμα που περιέχουν ελεύθερα σάκχαρα, όπως η κέτσαπ και η μουστάρδα, το ψωμί και τα γιαούρτια με γεύσεις. Τα ενεργειακά ποτά, τα ροφήματα, τα φρουτοποτά και τα αναψυκτικά μπορεί να περιέχουν μέχρι και 18 κουταλιές του γλυκού πρόσθετα σάκχαρα, ενώ πρόσφατα η ομάδα «Action on Sugar» βρήκε ότι σε μεγάλες αλυσίδες που πωλούν καφέ και ροφήματα ένα ρόφημα μπορεί να έχει ως και 25 κουταλάκια του γλυκού σάκχαρα!
Τι πρέπει να κάνουμε, λοιπόν; Η σταδιακή μείωση των ελεύθερων σακχάρων από τη διατροφή μας είναι ιδιαίτερα ευεργετική και εφαρμόσιμη! Μπορείτε σιγά-σιγά να μειώσετε τη ζάχαρη στα ροφήματά σας, ενώ να διαλέγετε αναψυκτικά και χυμούς χωρίς πρόσθετα σάκχαρα. Τα ροφήματα καφέ, σοκολάτας ή γάλακτος στην πλειοψηφία τους έχουν αρκετή πρόσθετη ζάχαρη. Μπορείτε να σταδιακά να μειώσετε τη συχνότητα και ποσότητα κατανάλωσής τους και να ζητήστε λιγότερο ή καθόλου σιρόπι. Μάλιστα, μπορείτε να αντικαταστήσετε τον καφέ σας με αρωματικό που δε χρειάζεται ζάχαρη.
Σταδιακά μειώστε τη συχνότητα κατανάλωσης έτοιμων γλυκών και σνακ. Μπορείτε μόνοι σας να φτιάξετε γλυκά και εδέσματα με λιγότερη ζάχαρη ή σιρόπι. Στη μαγειρική προτιμήστε να δώσετε γλυκιά γεύση με κανέλα, μπαχαρικά, μπανάνα ή χουρμάδες και άλλα φρούτα.
Εδικά για τα παιδιά να προτιμάτε το νερό και το γάλα, και ολόκληρα τα φρούτα από χυμούς, αναψυκτικά και ροφήματα γάλακτος.
Λόγω της πιο γλυκιάς γεύσης των τροφίμων με πρόσθετη ζάχαρη, η οποία γενετικά μας είναι πιο θελκτική, δείχνουμε μεγάλη προτίμηση σε αυτά, όμως εύκολα μας προσδίδουν σε μια μερίδα την ημερήσια ποσότητα ελεύθερων σακχάρων που μας αναλογεί!
Η μείωση των ελεύθερων σακχάρων είναι πιο εύκολη απ’ ό,τι ακούγεται, ειδικά στη χώρα μας που φημίζεται για τη Μεσογειακή Διατροφή και έχουμε εύκολη πρόσβαση σε φρέσκα φρούτα και τοπικά γλυκίσματα, που μπορούμε να φτιάξουμε στο σπίτι πιο υγιεινά!
Μπορούμε να ενισχύσουμε το ανοσοποιητικό μας μέσω της διατροφής;
Με την εμφάνιση του νέου κορονοϊού, ολοένα και αυξάνονται οι ισχυρισμοί για τρόφιμα και συμπληρώματα που ενισχύουν το ανοσοποιητικό μας. Το ανοσοποιητικό σύστημα είναι πολύπλοκο, μας προστατεύει και αντιμετωπίζει ο,τιδήποτε ξένο εισέρχεται στο σώμα μας (πχ. ιούς, βακτήρια, παράσιτα κ.α.). Το ανοσοποιητικό σύστημα είναι ανώριμο κατά τη γέννηση, εν συνεχεία “εκπαιδεύεται” και με τη γήρανση αρχίζει να υπολειτουργεί.
Μπορούμε να ενισχύσουμε το ανοσοποιητικό μας σύστημα;
Το ανοσοποιητικό μαθαίνει να γίνεται πιο αποδοτικό, καθώς θυμάται αν έχει έρθει σε προηγούμενη επαφή με έναν μιρκοοργανισμό (μέσω προηγούμενης νόσου ή εμβολιασμού) και τον αντιμετωπίζει πιο γρήγορα.
Δεν μπορούμε να ενισχύσουμε το ανοσοποιητικό μας, ώστε να “υπερλειτουργεί”.
Μάλιστα, όταν το ανοσοποιητικό μας υπερλειτουργεί, τότε αναγνωρίζει ως ξένα, τα κύτταρα του οργανισμού μας με αποτέλεσμα τα αυτοάνοσα νοσήματα, καθώς γίνεται και πιο ευαίσθητο σε ακίνδυνες ξένες ουσίες με αποτέλεσμα τις αλλεργίες.
Τι σχέση έχει το ανοσοποιητικό με τη διατροφή;
Η σχέση διατροφής και ανοσοποιητικού είναι αμφίδρομη. Οι μολύνσεις επηρεάζουν αρνητικά τη διατροφή (μείωση όρεξης, αυξημένες αναγκες) και την κατάσταση θρέψης μας, και η κακή κατάσταση θρέψης (υποσιτισμός και παχυσαρκία) αυξάνει τον κίνδυνο λοιμώξεων & τη δυσχαιρένει την ανοσολογική απόκριση.
Θα πρέπει, λοιπόν, να βρισκόμαστε σε καλή κατάσταση θρέψης, για να μπορεί το σώμα να ανταπεξέλθει και το ανοσοποιητικό σύστημα να ανταποκριθεί σε περίπτωση λοίμωξης. Αυτό επιτυγχάνεται με την προσκόλληση σε μια ισσοροπημένη διατροφή, με τρόφιμα πλούσια σε θρεπτικά συστατικά, έτσι ώστε το σώμα να έχει τις πρώτες ύλες για παραγωγή ενώσεων και κυττάρων του ανοσοποιητικού!
Αναφορικά με τα μακροθρεπτικά συστατικά, η επαρκής πρόσληψη πρωτεϊνών είναι απαραίτητη, όπως και των ω-3 απαραίτητων λιπαρών οξέων.
Υπάρχουν ορισμένα μικροθρεπτικά συστατικά που θα πρέπει να δώσουμε σημασία, και αυτά είναι οι βιταμίνες Α, D, και E, ο Σίδηρος (Fe), ο Ψευδάργυρος (Zn), το Σελήνιο (Se) και ο Χαλκός (Cu), καθώς παίζουν πολύ σημαντικούς ρόλους στην ειδική και μη ειδική ανοσολογική άμυνα. Ο ρόλος της βιταμίνης C έχει μελετηθεί, αλλά φαίνεται η συμπληρωματική της χορήγηση να μην είναι ευεργετική στην πρόληψη του κρυολογήματος στον γενικό πληθυσμό. Πέρα από την έλλειψη βιταμίνης Α σε υποανάπτυκτες χώρες, την έλλειψη βιταμίνης D και την έλλειψη Σιδήρου κυρίως σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, ελλείψεις στα υπόλοιπα θρεπτικά συστατικά είναι σπάνιες. Άτομα τα οποία ακολουθούν πλήρη, ισορροπημένη διατροφή δεν βρίσκονται σε κίνδυνο ελλείψεων των παραπάνω θρεπτικών συστατικών.
Τέλος, ο ρόλος των προβιοτικών μελετάται αναφορικά με την προστατευτική τους δράση στην διαπερατότητα του εντέρου, στην ανοσολογική απόκριση και στον ανταγωνισμό με τα απθογόνα βακτήρια, όμως οι δράσεις τους ποικίλουν ανάλογα με τα προβιοτικά στελέχη.
Ενώ τα συμπληρώματα διατροφής είναι απαραίτητα σε περίπτωση έλλειψης, και η επαναφορά τους σε φυσιολογικά επίπεδα θα βελτιώσουν την αμυντική ικανότητα του οργανισμού δεν φαίνεται να είναι χρήσιμα σε περίπτωση επάρκειας.
Επομένως, για την πρόληψη και αντιμετώπιση των λοιμώξεων αυτό που χρειάζεται να κάνουμε είναι να ακολουθούμε μακροχρόνια μια υγιεινή διατροφή και να έχουμε επάρκεια θρεπτικών συστατικών. Φυσικά είναι απαραίτητο να τηρούμε όλους τους κανόνες υγιεινής!
Θρεπτικό συστατικό & Διατροφική Πηγή
ω-3 λιπαρά: Λιπαρά ψάρια, ξηροί καρποί & σπόροι
Σίδηρος: Κρέας, ψάρι, κοτόπουλο, όσπρια
Βιταμίνη Ε: Ελαιόλαδο, ηλιέλαιο, ξηροί καρποί και σπόροι, φυστικοβούτυρο, σπανάκι
Βιταμίνη Α: Συκώτι, γλυκοπατάτα, καρότο, σπανάκι, κολοκύθα, σάλτσα ντομάτας, σολομός, αυγό, πιπεριά, μανγκο
Βιταμίνη D: Ξιφίας, σολομός, μουρουνέλαιο, τόνος, εμπλουτισμένα τρόφιμα, αυγό, ήλιος
Ψευδάργυρος: Κρέας, ψάρι, κοτόπουλο, στρείδια, όσπρια, ξηροί καρποί
Σελήνιο: Βραζιλιάνικα φυστίκια, ηλιόσποροι, καστανό Ρύζι, ψωμί ολικής άλεσης, φασόλια, χυλός βρώμης
Χαλκός: Συκώτι, στρείδια, πατατα, μανιταρια, ηλισποροι, τοφου, σοκολατα, κασιους, ρεβυθια, σολομος, ζυμαρικά ολ. άλεσης, αβοκαντο, σπανακι, σησαμι, ντοματα, γιαούρτι και γαλα
Πηγές
Manual of Dietetic Practice, 5th edition
Evaluating the relationship between circadian rhythms and metabolic disorders: Current clinical evidence in human studies
Mentzelou Maria, Sousana K. Papadopoulou, Dimitrios Papandreou, Maria Spanoudaki, Antonios Dakanalis, Georgios K. Vasios, Gavriela Voulgaridou, Eleni Pavlidou, Maria Mantzorou, and Constantinos Giaginis. 2023. "Evaluating the Relationship between Circadian Rhythms and Sleep, Metabolic and Cardiovascular Disorders: Current Clinical Evidence in Human Studies" Metabolites 13, no. 3: 370. https://doi.org/10.3390/metabo13030370
Circadian rhythms are generated by the circadian clock, a self-sustained internal timing system that exhibits 24-h rhythms in the body. Many metabolic, cellular, behavioral and physiological processes are regulated by the circadian clock in coordination with environmental cues. The present study is a comprehensive review of the currently existing evidence concerning the relationship between circadian rhythms and sleep, metabolic, and cardiovascular disorders. We thoroughly searched the online databases PubMed, Scopus, and Web of Science to find the existing clinical studies from the last twenty-three years (2000–2023). Circadian misalignment was found to be associated with an increase in the risk of metabolic disorders, cardiovascular diseases, and obesity, as well as inadequate sleep quality. In this review article, all the included studies had a strength protocol design and all of them were conducted on humans. However, the most common limitations of them were the small sample size and the short time of the intervention. In conclusion, managing the factors that disrupt the optimal function of central and peripheral clocks can help to reduce the risk of metabolic and cardiovascular diseases, improving also sleep quality. Future studies should further explore the underlying mechanisms of the interconnections between circadian clocks and sleep, metabolic, and cardiovascular disorders. This may provide new opportunities for advance chronotherapy approach.
Ο κιρδκάρδιος ρυθμός, που περιλαμβάνει έναν κεντρικό ρολόι στον εγκέφαλο και μια σειρά "ρολογιών" στους περιφερειακούς ιστούς σε όλο το σώμα, ρυθμίζεται από τόσο ενδογενείς (γενετικούς, φυσιολογικούς) όσο και περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Η βιβλιογραφική ανασκόπιση ανέδειξε οτι:
- Οι ασθενείς με μικρότερη διάρκεια ύπνου (λιγότερο από έξι ώρες) είχαν αυξημένο κίνδυνο σοβαρών καρδιαγγειακών επεισοδίων σε σύγκριση με εκείνους με μεγαλύτερης διαρκειας ύπνο. Οι ασθενείς με αποφρακτική υπνική απνοία είχαν 12% μεγαλύτερο κίνδυνο καρδιαγγειακών επεισοδίων από τους ασθενείς με κανονικό ύπνο.
- Η νυχτερινή εργασία συνδέεται με υψηλότερο κίνδυνο για καρδιαγγειακά επεισόδια. Συγκεκριμένα, οι εργαζόμενοι με νυχτερινές βάρδιες έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης καρδιαγγειακών παθήσεων σε σύγκριση με εκείνους που εργάζονται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των διαταραχών του ύπνου, της αύξησης της αρτηριακής πίεσης και των αλλαγών στην ευαισθησία στην ινσουλίνη που συνδέονται με τη νυχτερινή εργασία.
- Επιπλέον, εξετάστηκαν τα αποτελέσματα του ενδογενούς κιρκάδιου ρυθμού και της διαταραχής μεταξύ των κιρκάρδιων ρυθμών στην ευαισθησία στην ινσουλίνη και τη λειτουργία των παγκρεατικών β-κυττάρων σε άνθρωπους που είναι διημερινά ενεργοί και σε και ανθρώπους που είναι εργαζόμενοι νυχτερινής βάρδιας. Ο κιρκάδιος ρυθμός μείωνε τόσο τη δυναμική όσο και τη στατική ανταπόκριση των β-κυττάρων, ενώ η διαταραχή στον κιρκάρδιο ρυθμό μείωνε την ευαισθησία στην ινσουλίνη χωρίς να επηρεάζει τη λειτουργία των παγκρεατικών β-κυττάρων. Αυτό σημαίνει ότι οι αλλαγές στον κιρκάδιο ρυθμό και η ασυνέπεια του ρυθμού μπορούν να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην ικανότητα του σώματος να ρυθμίζει την ποσότητα της γλυκόζης στο αίμα, πράγμα που μπορεί να οδηγήσει σε διαβήτη και άλλες μεταβολικές διαταραχές.
- Ο κιρδκάρδιος ρυθμός, φαίνεται να επηρεάζει τόσο τη δυναμική όσο και τη στατική ανταπόκριση των β-κυττάρων. Αυτό σημαίνει ότι ο ρυθμός αυτός μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα των β-κυττάρων να ανταποκρίνονται σε αλλαγές στην ποσότητα της γλυκόζης στο αίμα, καθώς και τη σταθερότητα αυτής της ανταπόκρισης.
Από τη μελέτη προκύπτει ότι οι διαταραχές στον κιρδκάρδιο ρυθμό και η ασυνέπεια του ρυθμού μπορούν να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην ικανότητα του σώματος να ρυθμίζει την ποσότητα της γλυκόζης στο αίμα, πράγμα που μπορεί να οδηγήσει σε διαβήτη και άλλες μεταβολικές διαταραχές. Επιπλέον, οι άνθρωποι που εργάζονται τη νύχτα ή έχουν διαταραγμένους ύπνους έχουν αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακά προβλήματα.
Το άρθρο είναι ελεύθερο προς ανάγνωση στη σελίδα του επιστημονικού περιοδικού εδώ. Τα πνευματικά δικαιώματα ανήκουν στους συγγραφείς.
