Νηστεία: τι πρέπει να προσέξουμε;
Διανύουμε τη νηστεία της Σαρακοστής. Άλλοι την ακολουθούν κατά γράμμα, και άλλοι νηστεύουν μόνο τη Μεγάλη Εβδομάδα, ενώ βρίσκουμε νηστίσιμες συνταγές στο διαδίκτυο και την τηλεόραση.
Σε περιόδους νηστείας, η κατανάλωση ζωικών τροφίμων αποκλείεται. Έτσι, από τη διατροφή λείπουν το κρέας, το κοτόπουλο, το ψάρι, το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Επομένως, η νηστίσιμη διατροφή είναι δυνητικά χαμηλή σε ασβέστιο, σίδηρο, βιταμίνη Β12 και ω-3 λιπαρά οξέα, ενώ ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δώσουμε και στην πρόσληψη επαρκούς πρωτεΐνης.
Τι πρέπει, λοιπόν, να προσέξουμε στη διατροφή μας κατά τη διάρκεια της νηστείας;
1. Τα γαλακτοκομικά προϊόντα αποτελούν πηγή πρωτεΐνης και ασβεστίου. Κατά τη νηστεία, η κατανάλωση γάλακτος και γαλακτοκομικών απαγορεύεται, λόγω της ζωικής τους προέλευσης. Το μπρόκολο, το κουνουπίδι, το σπανάκι, το σουσάμι, το ταχίνι, και τα αμύγδαλα αποτελούν εναλλακτικές πηγές ασβεστίου, ενώ μπορείτε να επιλέξετε και νηστίσιμα γάλατα, όπως σόγιας, αμυγδάλου, ρυζιού, καρύδας και βρώμης. Τα ροφήματα αυτά είναι εμπλουτισμένα με ασβέστιο, βιταμίνη D και βιταμίνες του συμπλέγματος Β. Αν και στην πλειοψηφία τους περιέχουν έως και τέσσερα κουταλάκια του γλυκού σάκχαρα, υπάρχουν και επιλογές χωρίς προσθήκη ζάχαρης.
2. Η έλλειψη σιδήρου είναι η πιο κοινή διατροφική έλλειψη. Ο αιμικός σίδηρος που βρίσκεται στα ζωικά προϊόντα, όπως το κρέας και το κοτόπουλο, είναι πιο βιοδιαθέσιμος σε σχέση με τον μη-αιμικό σίδηρο, που βρίσκουμε στα όσπρια και τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε για να αυξήσουμε τη βιοδιαθεσιμότητά του μη-αιμικού σιδήρου είναι να συνδυάσουμε τα όσπρια με πηγή βιταμίνης C, όπως λεμόνι, και μια πλούσια σαλάτα με ντομάτα, πιπεριές, λάχανο ή μπρόκολο! Επίσης, καλό είναι να αποφύγουμε την κατανάλωση τσαγιού ή καφέ κοντά στα γεύματά μας.
3. Τη βιταμίνη Β12 τη βρίσκουμε σε ζωικά και γαλακτοκομικά προϊόντα, αλλά κατά τη διάρκεια της νηστείας, καλές πηγές είναι κυρίως τα οστρακοειδή, και τα εμπλουτισμένα δημητριακά πρωινού. Επίσης, το Μarmite, το οποίο είναι εκχύλισμα μαγιάς που αλείφεται στο ψωμί και το βρίσκουμε και σε ελληνικά σούπερ-μάρκετ είναι καλή πηγή βιταμινών του συμπλέγματος Β.
4. Τα ω-3 λιπαρά είναι απαραίτητα για τη διατροφή μας και η καλύτερη πηγή είναι το ψάρι. Στη νηστεία μπορούμε να πάρουμε ω-3 λιπαρά οξέα από ξηρούς καρπούς και σπόρους, πχ. καρύδια, σπόρους chia και αλεσμένο λιναρόσπορο. Άλλες μη-ζωικές πηγές ω-3 λιπαρών οξέων, αποτελούν τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, οι σταυρανθή και τα φασόλια. Πριν και μετά τη νηστεία είναι καλό να καταναλώνουμε τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα ψάρι για να αυξήσουμε την πρόσληψη ω-3 λιπαρών οξέων.
5. Η επαρκής πρόσληψη πρωτεϊνών είναι απαραίτητη, ειδικά σε περίοδο νηστείας. Τα όσπρια και τα θαλασσινά αποτελούν πολύ καλές πηγές πρωτεϊνών και είναι καλό να τα καταναλώνουμε συχνά κατά τη διάρκεια της νηστείας. Μαζί με τα όσπρια είναι απαραίτητο να καταναλώνουμε και δημητριακά, όπως ψωμί ή ρύζι, και πατάτα (πχ. φακόρυζο, ή ρεβίθια με πλιγούρι), καθώς τα όσπρια δεν περιέχουν όλα τα απαραίτητα αμινοξέα που χρειαζόμαστε, και έτσι με την προσθήκη δημητριακών ή πατάτας βελτιώνουμε το προφίλ αμινοξέων του πιάτου μας. Μπορείτε επίσης να προσθέστε όσπρια στις σαλάτες σας, και να επιλέξτε συνταγές με θαλασσινά. Τα μανιτάρια αν και θεωρούνται πηγές πρωτεΐνης, στην πραγματικότητα περιέχουν όση πρωτεΐνη έχουν και τα λαχανικά, οπότε δεν μπορούν να αντικαταστήσουν το κρέας!
Μπορούμε να νηστέψουμε χωρίς να επηρεάσουμε αρνητικά την ποιότητα της διατροφής μας, αρκεί να προσέξουμε τα παραπάνω. Η ποικιλία στη διατροφή μας είναι απαραίτητη, αλλά και η οργάνωση είναι πολύ σημαντική, έτσι ώστε να έχουμε καθημερινά πηγές πρωτεΐνης, ασβεστίου και σιδήρου στο πιάτο μας.
Μύθοι για τη Διαιτολογία & τους Διαιτολόγους: Η διαιτολογία είναι η επιστήμη του αδυνατίσματος
Ένας από τους πιο κοινούς μύθους για την επιστήμη της διαιτολογίας-διατροφής είναι ότι είναι η επιστήμη του αδυνατίσματος, και επομένως η δουλειά των διαιτολόγων είναι να αδυνατίζουν τους πελάτες τους.
Η αλήθεια είναι μακράν διαφορετική. Αν ίσχυε αυτό θα λεγόμασταν αδυνατιστές, όχι διαιτολόγοι-διατροφολόγοι. Το αντικείμενο του διαιτολόγου είναι ευρύ, και μπορει να ασχοληθεί με την κλινική διατροφη, την αθλητική διατροφή, να απασχοληθεί στη βιομηχανία τροφίμων και τη δημόσια υγεία, και φυσικά την έρευνα, μεταξύ άλλων.
Στο γραφείο του διαιτολόγου δεν φτάνουν μόνο άτομα που θέλουν να χάσουν βάρος, αλλά και άτομα που πάσχουν από χρόνιες νόσους που σχετίζονται με τη διατροφή, όπως καρδιαγγειακά, υπέρταση, υπερχοληστερολαιμίες, νεφροπάθειες, καρκίνο, διαβήτη (Ι, ΙΙ, κύησης), σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, διατροφικές διαταραχές και άλλες νόσους και καταστάσεις (πχ. μετά από επέμβαση βαριατρικής).
Μάλιστα, ο ρόλος του διαιτολόγου-διατροφολόγου στην αντιμετώπιση ασθενειών κρίνεται απαραίτητος ως ενεργό μέλος της διεπιστημονικής ομάδας που παρακολουθεί τον εκάστοτε ασθενή.
Δυστυχώς, το μύθο ότι οι διαιτολόγοι είναι αδυνατιστές εκμεταλλεύονται πολλοί που παρουσιάζονται ως διαιτολόγοι ή δίνουν συμβουλές για απώλεια βάρους, χωρίς να έχουν καμία επιστημονική γνώση, θέτωντας σε κίνδυνο την υγεία των πελατών τους.
Το ενεργειακό ισοζύγιο: Τι είναι και γιατί είναι τόσο σημαντικό στον έλεγχο του βάρους;
Για να μειώσουμε ή να αυξήσουμε το βάρος μας θα πρέπει να βρισκόμαστε σε αρνητικό ή θετικό ενεργειακό ισοζύγιο, αντίστοιχα. Τι σημαίνει ομως αυτό;
Το ενεργειακό ισοζύγιο είναι η ισσοροπία μεταξύ ενέργειας (θερμίδες) που λαμβάνουμε μέσω της τροφής, και ενέργειας που δαπανά, “καίει” , το σώμα μας για τις μεταβολικές του διεργασίες, δηλαδή για α. τον βασικό μεταβολικό ρυθμό, β. την θερμογένεση λόγω τροφής, και γ. την κίνηση. Ουσιαστικά, αποτελεί την εφαρμογή της Αρχής Διατήρησης της Ενέργειας στο σώμα μας.
Ο βασικός μεταβολικός ρυθμός
Ο βασικός μεταβολικός ρυθμός, τον οποίο συχνά αποκαλούμε απλώς “μεταβολσιμό” αποτελεί ποσοστιαία το μεγαλύτερο μέρος της ενεργειακής μας δαπάνης, αποτελώντας το 60-75% των συνολικών ενεργειακών δαπανών του οργανισμού και είναι η ποσότητα ενέργειας που χρειάζεται ο οργανισμός για να κρατήσει ένα αδρανές ξύπνιο σώμα στη ζωή.
Η ενέργεια αυτή είναι απαραίτητη για τη λειτουργία και αντικατάσταση των κυττάρων, τη σύνθεση, έκκριση και μεταβολισμό των ενζύμων, των ορμονών και άλλων ουσιών, τη διατήρηση της θερμοκρασίας του σώματος, τη λειτουργία της καρδιάς και των αναπνευστικών μυών και την την εγκεφαλική λειτουργία.
Ο βασικός μεταβολισμός εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως η σύσταση σώματος (λιπώδης μάζα, μυική μάζα, η ηλικία, το φύλο, τα γονίδια, ορισμένες παθολογικές καταστάσεις, το περιβάλλον και το κάπνισμα.
Μετρήστε τον βασικό μεταβολικό σας ρυθμό στο διαιτολογικό μας γραφείο με τον αναλυτή μεταβολισμού Fitmate.
Η θερμογένεση λόγω τροφής
Για την πέψη, την απορρόφηση και το μεταβολισμό των τροφών και των θρεπτικών συστατικών δαπανάται ενέργεια. Αυτή η ενέργεια εκτιμάται οτι είναι γύρω στο 10% της ενεργειακής πρόσληψης.
Οργανωμένη και μη οργανωμένη άσκηση
Η άσκηση και οι καθημερινές μας κινήσεις αποτελούν τη δεύτερη μεγαλύτερη πηγή κατανάλωσης ενέργειας (θερμίδων) μέσα στην ημέρα.
Η οργανωμένη άσκηση, όπως η άσκηση στο γυμανστήριο ή το περπάτημα με σκοπό την άθληση, παίζει σημαντικό ρόλο στο ενεργειακό ισοζύγιο, αποτελώντας περί το 15-30% της συνολικής ενεργειακής δαπάνης. Η άσκηση αν και δεν οδηγεί σε τόσο μεγάλο αρνητικό ισοζύγιο, όσο ο έλεγχος της διαιτητικής πρόσληψης, έχει βασικό ρόλο στην απώλεια & διατήρηση βάρους/λίπους και δη στην βελτίωση της σύστασης του σώματος, με ευεργετική επίδραση και στην ψυχική υγεία!
Πέρα από την ενεργεια που δαπανά το σώμα για την άσκηση, υπάρχει και η μη οργανωμένη άσκηση, η οποία αφορά όλες τις κινήσεις που κάνουμε στη μέρα μας, όπως το περπατημα από το αυτοκίνητο στη δουλειά, η βόλτα με το σκύλο, η ανάβαση από τις σκάλες και οι δουλειές του σπιτιού. Η μη οργανωμένη άσκηση είναι σύμμαχος στον έλεγχο βάρους, καθώς σιγα-σιγά μέσα στη μέρα, η ενεργεια που δαπαναται μπορει να ειναι πάνω 350 θερμιδες. Μάλιστα, άτομα που έχουν αρκετή μη-οργανωμενη ασκηση διατηρούν πιο εύκολα το βάρος τους.
Η ενεργειακή πρόσληψη
Ο όρος ενεργειακή πρόσληψη αναφέρεται στις θερμίδες που λαμβάνουμε από την τροφή μας, το φαγητό και τα ροφήματα. Πηγές ενέργειας αποτελούν οι πρωτεϊνες, οι υδατάνθρακες και τα λιπαρά, καθώς και η αιθανόλη (αλκοόλ) και ας μην είναι θρεπτικό συστατικό.
Την περίσσεια ενέργειας το σώμα την μετατρέπει και την αποθηκεύει ως λίπος.
Ενεργειακό Ισοζύγιο και έλεγχος σωματικού βάρους
Η διατήρηση, η απώλεια ή πρόσληψη βάρους ελέγχονται από το ενεργειακό ισοζύγιο. Όταν το άτομο προσλαμβάνει περισσότερες θερμίδες από αυτές που χρειάζεται, τότε το βάρος/λίπος αυξάνεται, ενώ όταν καταναλώνει λιγότερες μειώνεται.
Οποιοδήποτε διαιτητικό σχήμα και αν ακολουθήσει κανείς, το λίπος θα μεταβληθεί ανάλογα με το ισοζύγιο ενέργειας. Γι’ αυτό και ακούμε άτομα να έχουν επιτυχει απώλεια βάρους με διαφορετικούς τρόπους, παράδοξους ή μη.
Λόγω της μεγάλης σημασίας της υγιεινής διατροφής στην ψυχική και σωματική μας υγεία, συστήνεται να ακολουθούμε μια ποικίλη, ισσοροπημένη διατροφή, ανεξαρτήτως βάρους, και στόχου (αύξηση ή μείωση βάρους).
Πηγές
- Hill JO, Wyatt HR, Peters JC. Energy balance and obesity. Circulation. 2012 Jul 3;126(1):126-32. doi: 10.1161/CIRCULATIONAHA.111.087213.
- Chung N, Park MY, Kim J, Park HY, Hwang H, Lee CH, Han JS, So J, Park J, Lim K. Non-exercise activity thermogenesis (NEAT): a component of total daily energy expenditure. J Exerc Nutrition Biochem. 2018 Jun 30;22(2):23-30. doi: 10.20463/jenb.2018.0013.
- de Jonge L, Bray GA. The thermic effect of food and obesity: a critical review. Obes Res. 1997 Nov;5(6):622-31. doi: 10.1002/j.1550-8528.1997.tb00584.x
- Yannakoulia M, Poulimeneas D, Mamalaki E, Anastasiou CA. Dietary modifications for weight loss and weight loss maintenance. Metabolism. 2019 Mar;92:153-162. doi: 10.1016/j.metabol.2019.01.001
Η εμπειρία μου από το King's College London
Σε προηγούμενο κείμενο αναφέρθηκα στην εμπειρία μου από το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. Στο παρόν κείμενο θα αναφερθώ στο άλλο Πανεπιστήμιο που φοίτησα ως μεταπτυχιακή φοιτήτρια το 2013, στο King’s College London, στο Λονδίνο.
Το King’s College London με έδρα το Λονδίνο ιδρύθηκε το 1828-1829. Σήμερα, είναι το 38ο καλύτερο πανεπιστήμιο στον κόσμο, και το 17ο καλύτερο παγκοσμίως στα επαγγέλματα υγείας, και 5ο αναφορικά με τoν αντίκτυπο παγκοσμίως, σύμφωνα με το Times Higher Education.
Ανάμεσα στους φοιτητές και ερευνητές του συγκαταλέγονται η Rosalind Franklin και ο Maurice Wilkins (ανακάλυψαν τη διπλή έλικα του DNA), η Virginia Woolf (πασίγνωστη συγγραφέας), ο Thomas Hodgkin (το λέμφωμα πήρε το όνομά του), η Florence Nightingale (μητέρα της σύγχρονης νοσηλευτικής), και ο Peter Higgs (περιέγραψε το μποζόνιο του Higgs), ενώ δώδεκα ερευνητές και φοιτητές του Πανεπιστημίου έχουν λάβει το βραβείο Nobel.
Γνώριζα από νωρίς ότι ήθελα να παρακολουθήσω το μεταπτυχιακό πρόγραμμα Nutrition, το οποίο εστιάζει στην κλινική διατροφή και τη διατροφή δημόσιας υγείας, δύο κλάδους που στις προπτυχιακές μου σπουδές δεν αναφέρονταν ξεχωριστά, αλλά περιπλέκονταν ο ένας με τον άλλον. Η διαδικασία αίτησης είναι χρονοβόρα και χρειάζεται κανείς πέρα από το να πληροί τις προϋποθέσεις σχετικά με τον βαθμό, να έχει πρόσφατο πτυχίο Αγγλικών. Επειδή είχα πάρει το Proficiency πολλά χρόνια πριν, έδωσα εξετάσεις για το IELTS, το οποίο μου φάνηκε σχετικά εύκολο! Για την αίτηση χρειάζεται και επιστολή με τους λόγους που θέλει κανείς να φοιτήσει το πανεπιστήμιο, καθώς και συστατικές επιστολές από το πανεπιστήμιο. Η διαδικασία της αίτησης καλό είναι να ξεκινά νωρίς.
Αναφορικά με τις σπουδές μου στο King’s College, πιστεύω ότι είναι από τις καλύτερες επιλογές που έκανα, για πολλούς λόγους. Πέρα από τις σύγχρονες εγκαταστάσεις, τα κεντρικά κτήρια στα οποία και στεγάζεται, τις σύγχρονες βιβλιοθήκες όπου μπορούσες να κλείσεις δωμάτιο μελέτης / study room, και τα εργαστήρια, όπου και παρέχονταν όλα τα απαραίτητα υλικά και τηρούνταν οι κανόνες ασφαλείας, υπήρχε εξαιρετική στήριξη από τους καθηγητές. Κάθε φοιτητής βρισκόταν υπό την επιτήρηση ενός καθηγητή, στον οποίον αναφερόταν οποιαδήποτε δυσκολία, ενώ όλοι οι καθηγητές ήταν διαθέσιμοι να απαντήσουν σε ερωτήσεις, είτε στο γραφείο τους, είτε μέσω email. Μάλιστα, ο καθηγητής που μας έκανε βιοχημεία, μετά από κάθε μάθημα μας επισήμανε τις ώρες που θα βρισκόταν στο γραφείο του, ώστε να λύσει απορίες, ακόμη και αν χρειαζόταν να επαναλάβει όλο το μάθημα. Είχαμε φυσικά και έναν πολύ αυστηρό καθηγητή, ο οποίος μετά ήταν και επιβλέπων στην διπλωματική μου, αλλά τελικά η συνεργασία μας ήταν πολύ καλή!
Όσον αφορά το πρόγραμμα σπουδών, ήταν εξαιρετικά καλά οργανωμένο, με δύο εξεταστικές περιόδους. Οι εξετάσεις ήταν αρκετά διαφορετικές από εκείνες που είχα συνηθίσει, καθώς οι απαντήσεις της κάθε ερώτησης θα έπρεπε να είναι ποολυσέλιδες και με βιβλιογραφικές αναφορές! Με το τέλος της δεύτερης εξεταστικής περιόδου ξεκινούσε η εκπόνηση της διπλωματικής εργασίας. Η δική μου εργασία ήταν μια ανάλυση κόστους-χρησιμότητας σχετικά με τη χρήση των πόσιμων συμπληρωμάτων διατροφής για την βελτίωση της ποιότητας ζωής, σχετιζόμενης με την υγεία ασθενών καρκίνο που είχαν υποθρεψία. Για την ανάλυση είχα τρεις επιβλέποντες καθηγητές.
Γενικά, η εμπειρία μου από το King’s College London δεν θα μπορούσε να είναι καλύτερη, και μου έδωσε σημαντικά εφόδια για την πορεία μου ως διαιτολόγος-διατροφολόγος, σε κλινικό και ερευνητικό επίπεδο. Το μεταπτυχιακό επηρέασε κατά ένα πολύ σημαντικό βαθμό την κριτική μου σκέψη γύρω από την έρευνα, και τη διαμόφωση συμπερασμάτων γύρω από τα επιστημονικά δεδομένα, ενώ με βοήθησε να καταλάβω και τη σημαντικότητα της διατροφής στον τομέα της δημόσιας υγείας, έναν τομέα που δεν έχει αναπτυχθεί επαρκώς στην Ελλάδα.
Θα χαρακτήριζα τις μεταπτυχιακές μου σπουδές ως μια μοναδική εκαπαιδευτική εμπειρία, η οποία διαμόρφωσε την σκέψη και τον τρόπο εργασίας μου!