Καρκίνος του μαστού: απαγορεύεται το γάλα και το κόκκινο κρέας;
Συχνά ακούγεται ότι σε γυναίκες με καρκίνο του μαστου απαγορεύεται η κατανάλωση γάλακτος και κόκκινου κρέατος. Υπάρχουν όμως ενδείξεις για αυτή την απαγόρευση στην πρόληψη και κατά την αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού;
Αναφορικά με την πρόληψη του καρκίνου του μαστού η έρευνα δεν έχει δείξει ότι η κατανάλωση γαλακτοκομικών αυξάνει τον κίνδυνο νόσου. Αντιθέτως, μια μετα-ανάλυση (έρευνα που λαμβάνει υπόψιν δεδομένα πολλών μελετών) δείχνει μείωση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του μαστού κατά 5% σε γυναίκες που κατανάλωναν μεγαλύτερες ποσότητες γαλακτοκομικών, σε σχέση με γυναίκες που κατανάλωναν μικρότερες ποσότητες γαλακτομικών. Όσον αφορά το γάλα φάνηκε ότι μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού, αλλά η συσχέτιση αυτή δεν ήταν στατιστικά σημαντική. Μάλιστα, τα γαλακτοκομικά με χαμηλά λιπαρά έδειξαν πιο ισχυρη σχέση με την μείωση του κινδύνου νόσου.
Όσο για το κόκκινο κρέας και την πρόληψη του καρκίνου γενικά, γνωρίζουμε ότι το κόκκινο κρέας ανήκει στην ομάδα των πιθανών καρκινογόνων, ενώ το επεξεργασμένο κρέας (αλλαντικά) ανήκει στην ομάδα των καρκινογόνων σύμφωνα με τον IARC, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι απαγόρευεται η κατανάλωσή τους. Συστήνεται η κατανάλωση εως 80 γρ την ημέρα κόκκινο κρέας και εως 50 γρ. την ημέρα επεξεργασμένο κρέας. Αναφορικά με τον καρκίνο του μαστού οι έρευνες δεν δείχνουν σαφή αποτελέσματα, αλλά μια μετα-αναλύση έδειξε ότι όπως και με άλλους τύπους καρκίνου η υπερκατανάλωση κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο νόσου. Παράλληλα, μια άλλη μετα-ανάλυση ερευνών δεν υποστηρίζει συσχέτιση μεταξύ κατανάλωσης ζωικού λίπους (όπως από κρέας και γαλακτοκομικά) και αυξημένου κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του μαστού, ενώ έχουμε περιορισμένα τα στοιχεία που δείχνουν αύξηση του κινδύνου νόσου με την υπερκατανάλωση λίπους γενικά, καθώς και κορεσμένου λίπους (γαλακτοκομικά, λίπος κρέατος και αλλαντικών, βούτυρο, φοινικέλαιο, λάδι καρύδας).
Οι γυναίκες με καρκίνο μαστού τι πρέπει να κάνουν;
Σε γυναίκες με διάγνωση καρκίνου του μαστού τα ερευνητικά δεδομένα δεν μπορούν να μας οδηγήσουν σε σαφή συμπεράσματα, αναφορικά με την κατανάλωση λίπους, και κορεσμένου λίπους, άρα και των τροφίμων που τα περιέχουν όπως το κρέας και τα γαλακτοκομικά. Ενδέχεται όμως η χαμηλότερη κατανάλωση λιπαρών να μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη επανεμφάνισης της νόσου,.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι το σώμα, ειδικά σε καταστάσεις ασθένειας χρειάζεται ενέργεια και θρεπτικά συστατικά, η προσκόλληση σε μια υγιεινή διατροφή είναι απαραίτητη για την διατήρηση μιας καλής κατάστασης θρέψης. Επίσης, λόγω των παρενεργειών της θεραπείας (ναυτία, έμετος, κόπωση) ενδέχεται η σίτιση να δυσχαιρένεται, επομένως, η κατανάλωση ποικιλίας θρεπτικών τροφίμων κρίνεται ακόμη πιο σημαντική. Έτσι, τα γαλακτοκομικά, και το κρέας που είναι τρόφιμα πλούσια σε θρεπτικά συστατικά μπορούν να είναι μέρος της διατροφής των γυναικών με καρκίνο του μαστού, όπως άλλωστε και σε υγιή άτομα. Φυσικά, όπως και για όλους μας συστήνεται η αποφυγή υπερκατανάλωσης λιπαρών και κορεσμένων λιπαρών, επομένως είναι προτιμότερη η κατανάλωση γαλακτοκομικών με χαμηλότερα λιπαρά, και άπαχου κρέατος .
Συνοψίζοντας, στην πρόληψη του καρκίνου του μαστού τα δεδομένα είναι πιο σαφή και δείχνουν ότι η κατανάλωση γαλακτοκομικών, και δη χαμηλών σε λιπαρά, έχει ευεργετική δράση, ενώ η κατανάλωση κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος μάλλον έχει αρνητική επίδραση. Κατά την αντιμετώπιση της νόσου δεν έχουμε δεδομένα που να υποδυκνείουν ότι επιβάλλεται η αποφυγή γάλακτος και γαλακτοκομικών ή κρέατος. Αντιθέτως, μπορούν να είναι μέρος της υγιεινής διατροφής που συστήνεται για τη διατήρηση καλής κατάστασης θρέψης, αρκεί να μην γίνεται υπερκατανάλωση λίπους και ειδικά κορεσμένου λίπους, κάτι που ισχύει για όλους μας.
Το πιο σημαντικό βήμα που μπορούν να κάνουν οι γυναίκες που αντιμετωπίζουν καρκίνο του μαστού πέρα από την προσκόλληση σε μια πλήρη και ισσοροπημένη διατροφή είναι να δώσουν έμφαση στη διατήρηση του βάρους τους και μιας καλής κατάστασης θρέψης, ενώ να διατηρήσουν φυσιολογικό σωματικό βάρος μετά την θεραπεία.
Πηγές:
- Dairy consumption and risk of breast cancer: a meta-analysis of prospective cohort studies. doi: 10.1007/s10549-011-1467-5
- https://www.iarc.fr/en/media-centre/iarcnews/pdf/Monographs-Q&A_Vol114.pdf
- Red and processed meat intake and risk of breast cancer: a meta-analysis of prospective studies. doi: 10.1007/s10549-015-3380-9
- Summary and meta-analysis of prospective studies of animal fat intake and breast cancer. doi: 10.1017/S095442241000003X
- Nutrition and Survival After the Diagnosis of Breast Cancer: A Review of the Evidence. doi:10.1200/JCO.2002.03.008
- Nutrition and Physical Activity During and After Cancer Treatment: An American Cancer Society Guide for Informed Choices. doi: 10.3322/canjclin.56.6.323
- http://www.aicr.org/assets/docs/pdf/education/heal-well-guide.pdf
Cookies με ψύλλιο, βρώμη, chia seeds, cranberries & καρύδια
Cookies με ψύλλιο, βρώμη, chia seeds, cranberries & πεκαν
Cookies με 5 γραμμάρια ψυλλίου το καθένα, ιδανικό για άτομα με δυσκοιλιότητα, και άτομα που θέλουν να αυξήσουν την πρόσληψη φυτικών ινών και ω-3 λιπαρών στην ημέρα τους.
Οι σπόροι chia, και τα καρύδια αποτελούν καλές πηγές ω-3 λιπαρών οξέων, ενώ η βρώμη και το psyllium husk είναι εξαιρετικές πηγές φυτικών ινών.
Μάθετε για την ευεργετική επίδραση του ψυλλίου στην γαστρεντερική και μεταβολική υγεία εδώ!
Τι θα χρειαστείτε για 12 cookies:
- 1/3 φλιτζανιού μέλι (ή σιρόπι σφενδάμου για άτομα που ακολουθούν vegan διατροφή ή τη low FODMAP diet)
- 1/3 φλιτζανιού φυστικοβούτυρο
- 12 κουταλιές γλυκού (70 γρ) ψύλλιο (psyllium husk)
- 2 κουταλιές σούπας σπόρους chia
- 1 φλιτζάνη νιφάδες βρώμης
- 1 βανιλίνη
- 1/2 φλιτζάνι cranberries
- 1/4 φλιτζανιού ψιλοκομμένα πεκάν (ή καρύδια)
Εκτέλεση:
- Σε ένα μικρό μπολ αναμείξτε καλά το μέλι/σιρόπι και το φυστικοβούτυρο (μπορείτε και να τα ζεστάνετε για να αναμειχθούν καλύτερα)
- Σε ένα μπολ αναμείξτε όλα τα υπόλοιπα υλικά καλά
- Αναμείξτε το μίγμα με το μέλι και το φυστικοβούτυρο στο μπολ με τα υπόλοιπα υλικά και ανακατέψτε καλα.
- Σχηματίστε 12 μπαλάκια και πατήστε τα να γίνουν μπισκότα.
- Αφήστε τα μπισκότα για 45 λεπτά στην κατάψυξη να δέσουν, και μεταφέρετέ τα ύστερα σε αεροστεγές δοχείο στο ψυγείο.
Καλή απόλαυση!
Σημειώσεις:
- Θυμηθείτε να πιείτε και 1 ποτήρι υγρών (πχ. νερό, τσάι, καφέ) με κάθε μπισκότο.
- Η συνταγή είναι καλή και για άτομα που ακολουθούν τη low FODMAP diet λόγω Συνδρόμου Ευερέθιστου Εντέρου. Τα cranberries είναι low FODMAP μέχρι την ποσότητα των 9 γραμμαρίων.
Τα διατροφικά νέα της εβδομάδας 6-17 Αυγούστου 2018
1. Τις προάλλες μου ανέφεραν το μύθο του ότι η ζάχαρη θρέφει τα καρκινικά κύτταρα, επομένως οι ασθενείς με καρκίνο θα πρέπει να αποφέυγουν τη ζάχαρη και τα γλυκά.
Ισχύει κάτι τέτοιο;
Κατά καιρούς ακούμε για διάφορους μύθους σχετικά με τη διατροφή και την υγεία, οι οποίοι δυστυχώς αναπαράγονται και από επαγγελματίες υγείας!!!
Η ζάχαρη δεν ταΐζει τα καρκινικά κύτταρα, ενώ δεν σημαίνει ότι αν σταματήσει ένας ασθενής να τρώει ζάχαρη/σάκαχαρα, που είναι πρακτικά αδύνατον, θα γιατρευτεί!!!!
Οι πεποιθήσεις αυτές πέρα από το γεγονός ότι είναι δυνητικά επικίνδυνες, δεν συνάδουν ούτε με τη φυσιολογία του σώματος (όλοι οι υδατάνθρακες μετατρέπονται σε γλυκόζη στο σώμα μας!!), ούτε με την παθοφυσιολογία της νόσου!
Όπως όλα τα κύτταρα του σώματός μας, έτσι και τα καρκινικά κύτταρα (τα οποία πάλι είναι κύτταρα του σώματός μας που αναπτύσσονται ταχέως, παρεκλείνοντας από τις φυσιολογικές κυτταρικές λειτουργίες και τον κυτταρικό έλεγχο) χρειάζονται ενέργεια για να αναπτυχθούν, υπό μορφή γλυκόζης. Έτσι, αναπόφευκτα χρησιμοποιούν ενέργεια, όπως όλα τα κύτταρα, ενώ έχουν αυξημένες ανάγκες ενέργειας.
Δεν σημαίνει ότι αν σταματήσουμε να τρώμε ζάχαρη ή οποιαδήποτε πηγή υδατανθράκων θα σταματήσει η εξέλιξη της νόσου. Άλλωστε, οι υδατάνθρακες είναι απαραίτητοι και το κύριο καύσιμο του οργανισμού και το μοναδικό καύσιμο του εγκεφάλου μας! Αντιθέτως, όταν έχουμε ασθενείς με καρκίνο κύριο μέλημά μας είναι η επίτευξη ή /και διατήρηση μιας καλής κατάστασης θρέψης!
Διαβάστε περισσότερους μύθους εδώ.
2. Το νέο μας επιστημονικό άρθρο με τίτλο "Wine: An Aspiring Agent in Promoting Longevity and Preventing Chronic Diseases" μόλις δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Diseases!
Είναι ελεύθερο να το διαβάσετε εδώ.
3. Τι να επιλέξουμε ως υγιεινά, αλλά ελαφριά σνακ;
4. Οι διατροφικές διαταραχές αποτελούν σοβαρές νόσους, των οποίων η αναγνώριση και αντιμετώπιση από μια διεπιστημονική ομάδα (ιατρός, ψυχολόγος, διαιτολόγος) είναι απαραίτητη!
Η εμμονή με το φαγητό, την εικόνα του σώματος και του σωματικού βάρους υποδεικνύουν διατροφική διαταραχή.
Πέρα από τις αναγνωρισμένες διατροφικές διαταραχές, δηλαδή τη νευρογενή ανορεξία, νευρογενή βουλιμία και αδηφαγική διαταραχή, υπάρχουν και άλλες άτυπες μορφές.
Οι διατροφικές διαταραχές εμφανίζονται συνήθως στην εφηβική ηλικία, αλλά παρατηρούνται και στην παιδική ηλικία και σε ενηλίκους. Αν και είναι πιο συχνά απαντώμενες σε γυναίκες, και οι άνδρες μπορεί να πάσχουν από διατροφικές διαταραχές!
Γενετικοί, βιολογικοί, συμπεριφοριστικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στον κίνδυνο εμφάνισης των διατροφικών διαταραχών.
Ο εξειδικευμένος διαιτολόγος-διατροφολόγος είναι αναπόσπαστο κομμάτι της αντιμετώπισης των διατροφικών διαταραχών!
Εγώ έχω εκπαιδευτεί στο Κέντρο Εκπαίδευσης & Αντιμετώπισης Διατροφικών Διαταραχών, σε συνεργασία με το Βρετανικό National Center for Eating Disorders, και μου έχει απονεμηθεί ο τίτλος Master Practitioner in Eating Disorders and Obesity.
5. Η "ευεξία" (wellness) πωλείται πλέον παντού. Είτε μέσω της γυμναστικής, είτε τροφίμων, είτε άλλων προϊόντων και σκευασμάτων.
Την θέληση για επίτευξη της ευεξίας εκμεταλλεύονται αρκετοί, ενώ τα τελευταία χρόνια βλέπουμε τη βιομηχανία της ευεξίας να την προωθεί ως πανάκεια για σοβαρές ασθένειες, με ισχυρισμούς που όχι μόνο δεν μπορούν να υποστηριχθούν από την (ιατρική) επιστήμη, αλλα πολλές φορές ούτε από τη λογική!
Μια πρόσφατη μελέτη* έδειξε ότι άτομα που ακολουθούν ομοιοπαθητική, βοτανοθεραπείες και άλλες εναλλακτικές μορφές θεραπείας ως μέρος της αντικαρκινικής τους θεραπείας, βρίσκονται σε διπλάσιο κίνδυνο να πεθάνουν από τη νόσο, σε σχέση με εκείνους που ακολουθούν μόνο τη συμβατική θεραπεία!
Δυστυχώς, υπάρχουν πολλά παραδείγματα ατόμων, που παραπλανήθηκαν και που έχασαν τη ζωή τους από απατεώνες και ψευδο-επιστήμονες που παρίσταναν τους ιατρούς και θεραπευτές, υπόσχοντας σίγουρη θεραπεία.
Άλλα παραδείγματα εκμετάλλευσης που κοινού αποτελούν:
- κινδυνολογίες περί επικίνδυνων τροφίμων ή ομάδων και συστατικών τροφίμων που δεν ενέχουν κανέναν κίνδυνο για τον γενικό πληθυσμό, ή πρέπει να αποφεύγονται από μικρό αριθμό ατόμων για ιατρικούς λόγους (πχ. γλουτένη).
- επικίνδυνες πρακτικές ("θεραπεία" με τσίμπιματα μελισσών)
- άχρηστες, αλλά δυνητικά επικίνδυνες πρακτικές (αποτοξίνωση, κατανάλωση πυρήνων βερύκοκου κ.α.)
Όπως αναφέρει και η Dr Gunter "In its current form, wellness isn’t filling in the gaps left by medicine. It’s exploiting them." Δηλαδή, η ευεξία στην τωρινή της μορφή δεν συμπληρώνει τα κενά της ιατρικής, αλλά τα εκμεταλλεύεται!!
6. Επισκεφτείτε το ανανεωμένο μου προφίλ στο www.aegeandoctors.gr όπου θα ενημερωθείτε για:
- το βιογραφικό μου
- τις υπηρεσίες του διαιτολογικού γραφείου
- τα άρθρα μου πάνω στη διατροφή
7. Τι να κάνω όταν πρέπει να βελτιώσω τις διατροφικές μου συνήθειες ή να ελέγξω το βάρος μου και δεν μπορώ να μπω σε δίαιτα;
8. Η Stacey όπως και πολλοί άλλοι χάνουν αρκετά χρήματα πιστεύοντας ότι διάφορα προϊόντα (σκευάσματα "αποτοξίνωσης", κρέμες, συμπληρώματα κ.α.) θα τους βοηθήσουν να χάσουν βάρος ή να αποκτήσουν υγεία και ευεξία!
Παρά τις υποσχέσεις και τις έξυπνες διαφημιστικές καμπάνιες μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν, ενώ υπάρχει κίνδυνος και για την υγεία από διάφορα σκευάσματα, προϊόντα και δίαιτες-αστραπή!
Διαβάστε περισσότερα στο Fitness Reloaded.
COVID-19 disease, obesity and micronutrients: An updated narrative review of the literature
Papadopoulou, S.K., Mantzorou, M., Koutridou, D., Tassoulas, E., Sakellaropoulou, S., Biskanaki, F., Xatziapostolou, E. and Papandreou, D. (2020), "COVID-19 disease, obesity and micronutrients: An updated narrative review of the literature", Nutrition & Food Science
COVID-19, παχυσαρκία & μικροθρεπτικά συστατικά: Πώς το αυξημένο σωματικό βάρος & η διατροφή επηρεάζουν τη βαριά νοσο με κορονοϊό
Μια ενδιαφέρουσα ανασκόπιση της βιβλιογραφίας ανέλαβε η επιστημονική μας ομάδα, αναφορικά με τη νόσο COVID-19, που προκαλείται από τον νέο κορονοϊό SARS Cov 2, και συγκεκριμένα το ρόλο του αυξημένου σωματικού βάρους και της παχυσαρκίας στη σοβαρότητα της νόσου, και το ρόλο των μικροθρεπτικών συτστατικών στην αντιμετώπισή της.
Το υψηλό σωματικό βάρος
Ο υψηλός Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ), και ειδικά η παχυσαρκία με ΔΜΣ πάνω από 35 kg/m2, είναι ένας από τους ανεξάρτητους παράγοντες που σχετίζονται με σοβαρή νόσο COVID-19 και δυσμενή κλινικά αποτελέσματα, όπως η διασωλήνωση. Επίσης, έχει παρατηρηθεί καμπύλη σχήματος J μεταξύ ΔΜΣ & θνησιμότητας απο τη νόσο COVID-19, με συσχέτιση να είναι σημαντική, ακόμη και μετά από προσαρμογή για συννοσηρότητες που σχετίζονται με την παχυσαρκία.
Οι Engin et al. ανέλυσαν την αλληλεπίδραση μεταξύ παχυσαρκίας, καπνίσματος και του υποδοχέα ACE2, σχετικά με την παθοφυσιολογία εμφνανισης COVID-19. Ο λιπώδης ιστός εκκρίνει την αγγειοστενσίνη II, μια ορμόνη με φλεγμονώδη ιδιότητες, του μονοπατιού RAS. O Sars-Cov-2 μπλοκάρει τον υποδοχέα ACE2 και οδηγεί σε συσσώρευση αγγειοτενσίνης II, που μπορεί να οδηγήσει σε σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας και φλεγμονώδη μυοκαρδίτιδα.
Έχουν αναλυθεί διάφοροι πιθανοί μηχανισμοί σχετικά με τη σχέση μεταξύ παχυσαρκίας και παθογένεσης COVID-19. Γενικά, η παχυσαρκία έχει συσχετιστεί με μειωμένη ανοσολογική απόκριση, υψηλότερη θνησιμότητα λόγω μολυσματικών ασθενειών, μειωμένη ανοσοαπόκριση και σοβαρή λοίμωξη με τον ιό της γρίπης και υψηλότερη ευπάθεια σε λοιμώξεις. Επιπλέον, ενώ η παχυσαρκία σχετίζεται με υψηλότερο επιπολασμό πνευμονίας και πνευμονικής υπέρτασης, η απώλεια βάρους μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση της συμπτωματολογίας και της σοβαρότητας των αναπνευστικών ασθενειών. Η παχυσαρκία συνοδεύεται από φλεγμονή χαμηλού βαθμού, ανισορροπία ενδοθηλίου και εξασθενημένη λειτουργία των πνευμόνων που μπορούν να παίξουν ρόλο στην καταιγίδα κυτταροκινών και στην παθογένεση COVID-19.
Γενικά, τα επιδημιολογικά στοιχεία ανά τον κόσμο επιβεβαιώνουν οτι τα άτομα με αυξημένο σωματικό βάρος βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο για σοβαρή νόσο, και δη όταν νοσούν και από άλά συνοδά νοσήματα (πχ. διαβήτης, υπέρταση)
Μικροθρεπτικά συστατικά
Η καλή κατάσταση θρέψης και η επάρκεια μικροθρεπτικών συστατικών είναι σημαντικά για την υγεία και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της νόσου. Πληθώρα μικροθρεπτικών συστατικών παίζουν σημαντικούς λειτουργικούς ρόλους στην ανοσο-απόκριση.
Για παράδειγμα, χαμηλά επίπεδα ή χαμηλές προσλήψεις βιταμινών Α, Ε, Β6 και Β12, ψευδάργυρος και σελήνιο έχουν συσχετιστεί με ανεπιθύμητα κλινικά αποτελέσματα στη μόλυνση από ιό ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας. Συμπλήρωμα μικροθρεπτικών συστατικών, σε επάρκεια θρεπτικών συστατικών δεν είναι απαραίτητο. Ωστόσο, στην τρέχουσα κατάσταση, τα άτομα με υψηλό κίνδυνο για ή με χαμηλά επίπεδα μικροθρεπτικών συστατικών μπορεί να επωφεληθούν από εξατομικευμένη συμπλήρωματική αγωγή μικροθρεπτικών συστατικών (πχ. βιταμίνες).
Ακόμη δεν έχουμε μελέτες που να αναδεικνύουν το ρόλο συγκεκριμένων θρεπτικών συστατικών στην πρόσληψη & αντιμετώπιση της νόσου COVID-19.
Η κακή κατασταση θρέψης συνδέεται με φλεγμονή και οξειδωτικό στρες και μειωμένη ανοσολογική απόκριση. Επιπλέον, υπάρχει περιθώριο βελτίωσης στην ποιότητα της διατροφής και στις διατροφικές συνήθειες τόσο για τον γενικό πληθυσμό όσο και για τους ηλικιωμένους, οι οποίοι αποτελούν ομάδα υψηλού κινδύνου.
Η διατήρηση φυσιολογικού βάρους και επάρκειας μικροθρεπτικών ουσιών είναι σημαντική για τη γενική υγεία, ειδικά κατά την παρούσα πανδημία. Αν και η συμπλήρωματική αγωγή δεν συστήνεται σε περίπτωση επαρκών επιπέδων, συνιστάται σε χαμηλά ή ανεπαρκή επίπεδα! Αυτό είναι σημαντικό ειδικά όσον αφορά τη βιταμίνη D, καθώς ένας μεγάλος αριθμός ατόμων εμφανίζει ανεπάρκεια λόγω της ελλειπούς έκθεσης στον ήλιο κατά την καραντίνα, και ειδικά το χειμώνα. Η προσκόλληση σε ένα υγιές διατροφικό πρότυπο, όπως η Μεσογειακή Διατροφή, μπορεί να έχει θετική επίδραση στη διατροφική κατάσταση και τη γενική υγεία.
Ο κορονοϊός και η πανδημία μας υπενθυμίζει το σημαντικό ρόλο του σωματικού βάρους, και του υγιούς τρόπου ζωής (υγιεινή διατροφή & κίνηση) στην υγεία και στον κίνδυνο να νοσήσουμε σοβαρά από οξείες νόσους, αλλά και χρόνιες!
Το επιστημονικό άρθρο είναι ελεύθερο προς ανάγνωση στη σελίδα του επιστημονικού περιοδικού εδώ. Τα πνευματικά δικαιώματα ανήκουν στο επιστημονικό περιοδικό.